Susan Reijnders (1968) heeft als kunstenaar met haar monumentale inktschilderingen op Xuan papier in China waardering en erkenning gevonden die ze in Nederland vooralsnog ontbeert. Waar ze in China een grote museale presentatie krijgt aangeboden en bij herhaling is uitgenodigd voor Shenzhen’s Internationale Inkt Biënnales (2013 en 2016), blijven haar exposities hier beperkt tot regionale galeries waar haar werk door een beperkte kring van liefhebbers wordt gewaardeerd. Het atelier van Susan Reijnders is de Willem II fabriek in ’s-Hertogenbosch.
Het rijstpapier waarop Susan Reijnders schildert wordt gemaakt van de moerbeiboom. Rijstlijm wordt enkel als bindmiddel gebruikt. Het papier heeft een teer uiterlijk maar is sterk. Ze werkt in de traditie van Chinese inktschilders, waarbij het aanbrengen en het laten uitvloeien van inkt op papier zo dun als sigarettenvloei, een grote mate van vakmanschap vereist. Pas na jaren oefening krijg je dat onder de knie. In de Chinese kunst word je daarbij streng gehouden aan traditionele technieken, werkwijzen en motieven. Pas nadat je de grote meesters feilloos kan kopiëren, en pas na eindeloze herhaling, mag je op zoek gaan naar een eigen handschrift. De kunstenaar cijfert zichzelf in feite weg om zich pas in een latere fase een persoonlijk signatuur eigen te gaan maken, daarbij nog steeds gebonden aan vele regels en wetten. Vernieuwing van de discipline komt enkel tot stand door een persoonlijke, individuele vervolmaking van wat daarin al is bereikt. Je bent dus niet zomaar een goede inktschilder. Eeuwenlang is het een vrijwel onveranderde manier van werken gebleven die, door een uitzonderlijke beheersing van materiaal en het ontwikkelen van een persoonlijke virtuositeit, in de eenvoud en vanzelfsprekendheid van de handeling zijn identificatie vindt.
Susan Reijnders studeerde in 1992 af aan Academie voor Kunst en Vormgeving ’s-Hertogenbosch. In de eerste jaren daarna werkte zij als illustrator en kunstenaar. In 1996 begon ze aan een training in Chinees inktschilderen bij Zhou Jun (1955, Shanghai), bij wie ze zes jaar in de leer zou blijven. Ze werd onderworpen aan de Chinese methode van eindeloos herhaalde oefeningen waar zij zich eerst volledig aan overgaf. Buiten de training om begon ze voor zichzelf toch al snel te experimenteren vanuit haar persoonlijke handschrift dat zich in die tijd verder ontwikkelde. Zhou Jun zag dat eigen werk echter als een ondermijning van zijn overtuiging en opvatting dat de inktschildertechniek in de gekende traditie diende te worden geoefend. Tijdens de trainingen bleef Susan Reijnders ook zoveel mogelijk die werkwijze respecteren, maar na een bezoek aan China in 2010 (Beijing en Shanghai) begon haar eigen benadering juist de aandacht te trekken. Ze bezocht er zeven gerenommeerde Chinese kunstenaars die zowel in China als in Europa en de Verenigde Staten bekendheid hebben. Deze nieuwe generatie Chinese kunstenaars bleek nieuwsgierig naar westerse werkwijzen en opvattingen. Ze zagen in haar werk een mogelijkheid om zich anders tot de traditionele wetten van het inktschilderen te verhouden.
Doordat Susan Reijnders de techniek losmaakt van de achterliggende traditie is er een vrijere omgang met het materiaal mogelijk. Daarover wisselde ze van gedachten met een aantal Chinese meesters onder wie Xu Lei, professor aan de China Art Academy, directeur van Today Art Museum Beijing en eindredacteur van tijdschrift Classic. Als blijk van waardering kreeg ze van hem een set penselen, een oud gebruik dat het vertrouwen tussen meester en leerling bevestigt.
Waar de waardering in China voor haar werk groot is, heeft Susan Reijnders in Nederland een beperkte tentoonstellingspraktijk. Ze heeft het niet makkelijk om in de vrije kunst in Nederland een positie te verwerven die zich kan meten met de betekenis van haar werk in China.
Doordat zij ten behoeve van haar schilderingen een ideematig inhoudelijk onderzoek vooraf laat gaan aan wat ze maakt en met vernieuwende onderwerpen en thema’s komt, heeft ze in China een uitzonderlijke aandacht voor haar werk weten te bewerkstelligen. Ze heeft de Chinese manier van werken in haar werkwijze opgenomen door zeer langdurig bepaalde onderwerpen uit te diepen. De werkwijze van de Chinese meesters van het inktschilderen bestaat eruit dat je lange tijd een landschap observeert om te doorgronden wat het te bieden heeft en om voor jezelf na te gaan hoe het kan worden geschilderd. De uitvoering van het werkelijke schilderen volgt soms pas na weken, maanden of zelfs na jaren. Susan Reijnders herkent zich in die werkwijze. Tegelijkertijd heeft ze in haar gevoelsmatige, spontane manier van uitdrukking geven aan haar bevindingen in combinatie met haar onderwerpkeuze en kleurgebruik, in China iets geïntroduceerd dat met verwondering en interesse aandachtig wordt gevolgd. Hier in Nederland is er door een selecte groep van kenners steeds meer waardering voor haar werk.
In 2011 werd Susan Reijnders uitgenodigd om in het Shenzhen Fine Art Institute in China te komen werken en exposeren. Ze wist de bezoekers van haar tentoonstelling te verrassen met haar werk dat ze ontleende aan de oestervelden in de monding van de Pearl River die door Shenzhen stroomt. Ze was er de eerste Nederlandse artist-in-residence en ook de eerste westerse kunstenaar die werkte in de traditie van het Chinese inktschilderen. Haar tentoonstelling in 2011-2012 werd zo gewaardeerd dat ze later terug werd gevraagd om deel te nemen aan de Internationale Inkt Biënnale van Shenzhen in 2013 in het Guan Shanyue Art Museum. Inmiddels gaat ze eens in de twee jaar naar China om haar werk in samenspraak met Chinese kunstenaars door te ontwikkelen. In november 2016 reisde ze opnieuw af naar Shenzhen, nu voor een nieuwe werkperiode als artist-in-residence aan de Hong Kong University op de Shenzhen Campus, waar ze een lezing gaf over haar werk. Ook gaf ze er workshops over de mangrovebossen in de baai van Shenzhen, die zij tot thema van haar werk en haar expositie had gekozen.
Susan Reijnders werkt voornamelijk met onderwerpen die zijn ontleend aan de natuur of landschappen, hét prevalerende gegeven in de Chinese inktschilderkunst waarin bamboe en rotspartijen altijd terugkerende elementen zijn. Haar belangstelling voor dualiteit tussen bloei en verval, zichtbaarheid en onzichtbaarheid, kracht en weerloosheid brengt ze tot uiting door die ook op haar eigen leven en gemoed te betrekken. Juist dat laatste werd in de traditie van het Chinese inktschilderen zorgvuldig vermeden. Het moest zich daarboven verheffen in een onveranderlijke beeldtaal. In een grote serie werken heeft ze een eenvoudige wijnrank als uitgangspunt genomen die ze meerdere jaren in alle seizoenen heeft geobserveerd en geschilderd. Haar schilderingen zijn groot, soms zelfs 2 x 2 meter, en vergen een beheersing van de penseeltechniek die een welhaast tai chi-achtig bewegingsarsenaal vereist. “Alles wat ik doe heeft met de houding van het lichaam te maken.” zegt ze daarover. Ze moet voortdurend in balans zijn. Iedere penseelstreek is een beweging waarin ze van heel dunne lijnen tot brede stroken inkt laat uitvloeien over het rijstpapier. De beweging moet in één keer goed zijn, want je kunt er achteraf niet op terugkomen. De schilderingen moeten drie maanden drogen alvorens ze op een ondergrond van zijde, papier of linnen worden aangebracht, wat ook weer een hoge mate van ambachtelijk kunnen vereist: het rijstpapier kan gemakkelijk gaan rimpelen en je moet er voor zorgen dat je het zonder plooien doubleert. Na droging trekt het strak en kun je alle grijsnuances en kleurschakeringen beter waarnemen.
Waar de traditionele inktschilderingen overwegend in zwart-wit worden gemaakt, past Susan Reijnders meer kleur toe door toevoeging van zelfgemaakte casseïneverf. De transparantie van de watervaste inkt op basis van sterk geurende lampenolie vereist een grote subtiliteit die ze opvallend goed beheerst. In haar schilderingen van wijnranken, boomstammen, zoutvelden, zeegezichten en oesterbedden heeft ze een fijnzinnigheid bereikt die niet alleen in China tot het beste van het hedendaagse inktschilderen gerekend hoeft te worden. De wijze waarop ze in enkele grijzen een zeegezicht maakt levert een aangrijpend inzicht op in de ondoorgrondelijke mist boven het water. De roze weerschijn boven de zinderende hitte van een zoutvlakte is ondanks de transparantie ervan bijna tastbaar. Het pokdalige uiterlijk en de paarlemoeren binnenkant van oesterschelpen en de opalen substantie van de oesters zelf krijgt bij haar een uitwerking die de zilte aard ervan op je tong voelbaar maakt. Susan Reijnders slaagt er met haar werkwijze in het wezen van de natuur te doorgronden en te relateren aan onze omgang daarmee.
