De kunstenaar die mysterieus aan zijn einde kwam
Op YouTube is een korrelig animatie filmpje te vinden dat is gemaakt door groep 8 leerlingen van basisschool de Bouwsteen. Van karton is er een boot geknipt met daarin zittend een man zonder haar. Het geluid van de zee en de wind suist door de speakers.
Deze man moet kunstenaar Bas Jan Ader voorstellen op zijn allerlaatste boottocht in 1975 op de Atlantische Ocean, voordat hij voorgoed verdween. De kinderen hebben het mysterieuze verhaal rondom de dood en verdwijning van Ader afgemaakt. Halverwege de film komt er een geknipt bruidspaar in beeld, de bruidegom houdt een paspoort vast waar de naam Henk Jan Slager op staat. In hun verhaal is de kunstenaar niet overleden op zee, maar is hij gevlucht om zijn kunstenaarsbestaan achter zich te laten en een nieuw bestaan op te bouwen ver weg van Nederland als meneer Slager.
Het is een grappig in elkaar geknutselde filmpje met Henk Jan Slager in de hoofdrol, echter het verhaal van de kinderen belichaamt best een belangrijk vraagstuk. Wat als Bas Jan Ader op die mysterieuze zeetocht niet is verongelukt, maar is gevlucht voor zijn roem, zijn bestaan of zijn rol in de maatschappij? Een escapistische gedachte die iedereen wel eens heeft. Er zijn veel kunstenaars op een mysterieuze wijze overleden. Er doen meerdere verhalen rondom hun sterven de ronde, soms worden ze nooit meer teruggevonden. Misschien zijn deze kunstenaars gevlucht, hebben ze hun mysterieuze dood gepland als onderdeel van hun oeuvre, of zijn ze met zaken bezig geweest die in de luwte moeten blijven. Erover speculeren verheft hun dood tot een artistiek vraagstuk.
Rafaël: Rafaël overleed op 37e jarige leeftijd in het jaar 1520. Zijn belangrijkste werk: De Transfiguratie, had hij toen nog niet voltooid. De Transfiguratie is uiteindelijk wel afgemaakt. Het is tot op de dag van vandaag niet duidelijk of bepaalde vernieuwende tendensen die op te merken zijn in het schilderij toegeschreven moeten worden aan zijn leerlingen of dat hij hier zelf verantwoordelijk voor was. Zijn doodsoorzaak is een groot mysterie en er gaan vreemde bijna, humoristische verhalen over rond. Volgens bijvoorbeeld de zestiende-eeuwse schrijver en kunstenaar Giorgio Vasari is hij overleden na een uitbundige vrijpartij met zijn minnares Marghareta Luti. Zijn lichaam is wel gevonden en hij ligt begraven in het Pantheon te Rome. Op zijn graf leest de bezoeker: ‘Dit is de graftombe van Rafaël, die tijdens zijn leven Moeder Natuur deed vrezen door hem te worden verslagen, en als hij stierf, met hem te moeten sterven’. Dit gegeven toont de zeer hoge status aan van Rafaël die hij destijds al bezat. Er is geen bewijs maar er wordt beweerd dat de paus hem vlak voor zijn dood tot kardinaal wilde benoemen.
Tom Thomson: Tom Thomson was een Canadese schilder aan het begin van de twintigste eeuw. Thomson begon op latere leeftijd met schilderen, zonder ooit een verdere kunstopleiding genoten te hebben. De kunstenaar maakte vooral landschapschilderijen die qua stijl passen in het postimpressionisme. Zijn toets is grof en de penseelstreken zijn op ieder doek zichtbaar. Hij schildert geabstraheerde landschappen met een opvallend atmosferisch kleurgebruik. De kleurencombinaties doen denken aan schilderijen van Van Gogh. Luchten die lila en paars kleuren, gecombineerd met een warm gekleurde rode weilanden, als een gloed bed onder een paarse hemel. Tussen 1914 en 1917 reisde hij veel door Canada en zijn inspiratie haalde hij uit de ongerepte natuur met in het bijzonder het Algonquin Park te Canada. Tijdens een zomerse kano tocht in 1917 verdween hij in het park, om nooit meer terug te keren. Men gaat ervan uit dat hij dood is. Eerst werd er gedacht aan een ongeluk, later toch aan moord; hij zou onenigheid hebben gehad met zijn buurman, of zelfmoord. De familie Thomson heeft zijn lichaam echter nooit gezien en het raadsel rondom zijn dood is dan ook nooit opgelost. Hij is verdwenen in zijn eigen, grootste inspiratiebron. Tijdens zijn kunstenaarschap werkte Thomson veel samen met een aantal andere Canadese post impressionistische landschapschilders en na zijn dood is de ‘Group of Seven’ opgericht. Thomson’s invloed is in deze groep duidelijk zichtbaar als er wordt gekeken naar het experimentele kleurgebruik van de landschappen. In 2012 vond in het Groninger Museum een tentoonstelling plaats met het werk van Thomson en de leden van ‘Group of Seven’.
Robert Smithson: Smithson is een van de belangrijkste land art kunstenaars uit de 20ste eeuw. Zijn beroemdste Earthwork is de Spiral Jetty. Deze spiraalvormige ‘pier’ is 457 meter lang en 4 meter breed en ligt in het Great Salt Lake in Utah. Het water in dit meer stijgt en daalt van tijd tot tijd, waardoor zijn werk een periode lang niet te zien was. Toen de Spiral Jetty weer bovenkwam was het bedolven onder zoutkristallen. Het laatste project dat Smithson met eigen hand heeft gerealiseerd is de Armadillo Ramp in Texas. Dit werk doet denken aan een ovaal vormige dam en is gelegen in een verdorde woestijn. De hoogtes van dit werk zijn op ieder punt verschillend, van hoog naar laag. Er kan overheen worden gelopen en het lijkt alsof de lopende bezoeker dalend een trap af gaat. Wanneer Smithson een werk voltooide wilde hij het resultaat graag fotograferen en filmen voor galeries en musea. Het vliegtuig waarmee hij op 20 juli 1973 boven Armadillo Ramp vloog, stortte neer en alle inzittenden overleden. Hij is één geworden met zijn werk op een tragische manier. Na zijn dood liet de kunstenaar een grote hoeveelheid plannen achter, zowel geschreven als getekend, die later door zijn vrouw Nancy Holt zijn uitgewerkt.
Blinky Palermo (Peter Heisterkamp): Palermo was een Duitse constructivistische schilder en leerling van Joseph Beuys. In de korte tijd dat hij werkte als kunstenaar werd hij enorm succesvol. Hij heeft deelgenomen aan twee Documenta’s, aan de Biënnale van Venetië en aan de Biënnale van Sao Paulo. Zijn werk kenmerkt zich door abstracte schilderijen met diverse afgebakende kleurvlakken. Daarnaast zijn er ook schilderijen waarin de vlakken een meer zichtbare schildertoets bevatten. Ieder werk bestaat uit maximaal één, twee of drie kleuren verschillende kleuren. Deze minimalistische manier van schilderen maakt dat zijn werk doet denken aan het oeuvre van schilders als Sol Le Witt of aan het werk van tijdgenoten als Robert Ryman en John McCracken. Op 33 jarige leeftijd verdween hij plotseling op een van de eilanden van de Maldiven in India. Niemand weet hoe en of hij daar aan zijn einde is gekomen. Had hij last van zijn faam en is hij misschien in een te korte tijd te succesvol geworden? Als een muzikant die te vroeg op een groot podium komt te staan? Deze leerling van Beuys stond aan het begin van een glansrijke carrière die tragisch genoeg maar even heeft geduurd.
Le Corbusier: In het werk en de ideeën van de architect Le Corbusier zit altijd een symbolische samenhang. Eén van zijn belangrijkste doelstellingen is om mensen te helpen in het proces van savoir habiter: weten hoe te leven. Hij had duidelijke opvattingen over de manier hoe de mens moest leven, dit maakt zijn dood zo symbolisch. Hij bezat een zelf ontworpen huis in het Franse Roque Brune-Cap Martin. Op 27 augustus 1965 ging hij zwemmen en is in het zoute water gestorven. Men beweert dat het zijn bedoeling was om nooit meer terug te keren. ’Hij kon op duizend verschillende manieren gestorven zijn. Maar als men de gedachtegang van Le Corbusier zelf overneemt en verder doordenkt, dan kan men haast niet anders dan ook in de omstandigheden van zijn onverwachte dood tijdens een zwempartij in de Middellandse Zee nog een symbool zien dat zijn leven en persoonlijkheid samenvat. Het mediterrane was voor hem immers een werkelijkheid waarin hij hartstochtelijk geloofde en die hij bewust beleed. In zijn meest vrije scheppingen, in zijn meest impulsieve reacties bleef hij altijd de man van de orde, de helderheid, de algemeenheid, de klassiciteit. Hij is niet gestorven aan een werktafel, maar in zee, al zwemmend, terwijl hij zich ontspanning gunde in volle natuur, zo vrij en zo intiem mogelijk met die natuur verbonden.’’ Dit schreef journalist Geert Bekaert naar aanleiding van zijn overlijden. De dood van de architect was zo symbolisch omdat Le Corbusier geloofde dat de voornaamste middelen om gedachten te beïnvloeden, het beïnvloeden van het lichaam in het onbewuste was. In zijn architectuur deed hij altijd een beroep op de zintuigen. Zo werkte hij met veel licht en ieder ontworpen gebouw staat op palen zodat de mens verder kon kijken dan wanneer hij zou staan op de grond. Het schijnt bij verdrinken zo te zijn dat men op een bepaald moment terecht komt in het onderbewuste, in een staat van gedachteloosheid. Het is daarom geen onverklaarbare gedachte dat Le Corbusier gekozen heeft om te sterven in de zee, om zijn indrukwekkende oeuvre op een samenhangende manier af te sluiten.
Everett Ruess: Ruess was een Amerikaanse eigenaardige jongen uit Californië die leefde in het begin van de twintigste eeuw. Al op jonge leeftijd begon hij met tekenen, houtsnijwerk en boetseren. Op zijn twaalfde schreef hij autobiografische essays over zijn reizen, gedachtes en kunstwerken. Vanaf zijn zestiende trok hij alleen door Amerika. Om zijn reizen te kunnen bekostigen verkocht hij zijn aquarellen. Velgekleurde landschappen die hij zag tijdens zijn reis sierden het doek. Deze werken waren niet populair, maar enkelen zijn toch al die jaren bewaard gebleven. In 1934 was hij twintig jaar en trok hij alleen door de woestijn van Utah om vervolgens niet meer terug te keren. Er is nooit meer iets van hem teruggevonden. Niemand weet wat er is gebeurt en ieder verhaal over zijn verdwijning verschilt van karakter. Hij zou verongelukt zijn, vermoord zijn, of zijn gaan wonen in een indianenreservaat om daar in het geheim voort te leven. Zijn mysterieuze verdwijning heeft Everett Ruess verandert in een Amerikaanse volksheld en er zijn tientallen verhalen en boeken over hem verschenen.
Iedere dag komt het voor dat mensen hun laatste adem uitblazen zonder dat het duidelijk wordt waarom of hoe en soms verdwijnt iemand uit het niets. Dit is dan vreemd, angstig en verdrietig. Maar wanneer kunstenaars op deze manier overlijden komen er plotseling extra dimensies bij, die van het mysterie, het concept en de kunst. De vraag of de dood een gepland kunstwerk is geweest duikt veelal op. Dit omdat het leven en het werk van de kunstenaar onlosmakelijk verbonden zijn. En omdat het kunstenaarschap altijd gepaard gaat met de concessieloosheid van het leven. Hoe ver zijn ze bereid te gaan om hun verhaal aan de beschouwer kracht bij te zetten? De filosoof Francis Bacon(De Britse Filosoof, niet de kunstenaar)( 1561-1626) schreef ooit dat het de taak van de kunstenaar is om je altijd in ’ het mysterie’ te verdiepen. Het grijze gebied tussen de waarheid en fictie. Is het mysterie uiteindelijk het hoogst haalbare doel geworden voor kunstenaars en zijn zijzelf het onderwerp? Hoe ver ga je in iets onderzoek doen? We zullen nooit weten of Le Corbusier wilde sterven in de zoute Middellandse zee om zijn symbolische manier van werken op een passende manier af te sluiten, of Palermo verdween om een legende in de kunstwereld te worden en we zullen ook nooit weten of we Bas Jan Aders verdwijning moeten rekenen tot zijn oeuvre. Wel weten dat hun dood altijd een gegeven zal blijven waar over gespeculeerd kan worden. En Henk Jan Slager, als je nog leeft aan de andere kant van de oceaan gehuwd met een mooie vrouw, kom dan alsjeblieft terug, want we vinden je werk zo goed en nog steeds zo relevant in deze tijd.
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl