Esref Armagan: blind maar niet zonder visie

9 augustus 2016

Esref Armagan is geboren zonder ogen, hij heeft nooit dag- of lamplicht gezien. Toch tekent en schildert hij sinds zijn kindertijd. Hij verkent de wereld via zijn vingertoppen. Voelen is weten, en dat gaat verder dan wij beseffen. Bijzonder is dat Armagan eenzelfde, zo niet scherper ruimtelijk begrip van de zichtbare wereld heeft dan zienden. Als Armagan de omtrek van een object voelt, en een gebouw, een brug, een weefgetouw of de golven van de zee met zijn handen verkent, kent hij ze als ruimtelijke aanwezigheid. Zijn hersenen draaien op volle toeren om datgene wat hij met zijn handen voelt tot een 3D-object, met ruimte-diepte, te analyseren. Hij kent perspectief en weet hoe de schaduwen eruitzien.

Het werk van Armagan hing in 2010 op Manifesta 8, de Biënnale van Europa waar werk wordt getoond dat je niet zo snel in galeries of musea zult aantreffen en waarin discussie en conceptvorming de uitgangspunten zijn – boven verkoop en snel succes. Waarom werd het werk van Armagan hier getoond? Zijn stevige composities, zijn helder kleurgebruik en rauwe handschrift geven de kunstkijker het idee dat hier meer aan de hand is. Zijn er andere redenen dan het beeld alleen?

Het kunnen schilderen van perspectief, door een blinde! Dat is iets waarover hier nagedacht moet worden, en dat is waarom neuropsycholoog John M. Kennedy opveerde uit zijn stoel toen hij hoorde van het bestaan van de kunstenaar Esref Armagan. Kennedy werkt al twintig jaar met blinden, maar hij is niet eerder tegengekomen dat iemand die geboren is zonder ogen in staat is via aanraking van omtreklijnen perspectief te kennen en bijvoorbeeld gebouwen perspectivisch correct weer te geven.

‘We hebben al die eeuwen valse informatie verspreid,’ zegt Kennedy. ‘We gingen er in de waarnemingspsychologie en de (kunst)geschiedenis van uit dat visuele en tactiele waarneming de basis is van ons bewustzijn, maar nee, kennis van de omtreklijnen van een voorwerp blijkt van evenveel betekenis.’ ‘An outline of a thing makes sense to touch and vision,’ schrijft Kennedy.

Armagan werkt mee aan het onderzoek van Kennedy. Met enige reserve, want hij beschouwt zichzelf als kunstenaar, en niet als testcase voor waarnemingspsychologen. Hij reist mee naar Florence, en krijgt van Kennedy de opdracht het wereldberoemde Baptisterium te tekenen, een opdracht die doorgaans zelfs voor de beste kunstenaar en het meest getrainde oog een hele uitdaging is, want consequent wordt de hoogte/laagte van de horizon verkeerd geïnterpreteerd. De mannen tasten samen de buitenhoeken van het gebouw af, en Armagan krijgt een schaalmodel in zijn handen gedrukt om de verhoudingen te voelen. En gaat tekenen. Kennedy is er getuige van dat Armagan als eerste blinde dit gebouw perspectivisch juist verbeeldt en correct plaatst ten opzichte van de horizon.

Het zit in het hoofd van Esref. Dat was te zien op de hersenscan. Maar er zit meer in dat hoofd, en dat maakt hem een kunstenaar, namelijk voorstellingsvermogen. Je zou denken dat er iemand naast hem staat die aanwijzingen geeft of zijn hand stuurt, maar Armagan werkt het liefst alleen en in grote stilte. Hij begint met een lijn die kan hij voelen en daar houdt hij contact mee. Daarbinnen brengt hij dan met zijn vingers de olieverf aan – één kleur per keer. De olie moet drogen dus kan hij pas enkele dagen later een nieuwe laag of andere kleur aanbrengen.