Aatjan Renders: Masks

Maskers hebben mij altijd gefascineerd.

Als klein kind, terwijl mijn ouders beneden in het café aan het werk waren, mocht ik van mijn oma stiekem met haar televisie kijken. Een slaperig jochie, kijkend op een zwart/wit tv naar ‘de Duitse zender. Nagesynchroniseerde Amerikaanse films maar ook ‘the Black and White Minstrel Show’. Dat was een populair Engels amusementsprogramma. Blanke mannen met zwart geschminkt gezicht en mooie kostuums, zingend en dansend met mooie witte vrouwen. Het moet in dezelfde tijd zijn geweest, tijdens carnaval met vriendjes door een raampje van het café van mijn ouders stiekem tuurden hoe volwassen mannen en vrouwen met maskers en schmink uitbundig dansend en lachend met elkaar in de weer waren.

Op de hoek van mijn ouders’s café was een groot hotel met een goed restaurant, ‘Bruegel’ genaamd met op de ramen details van schilderijen van Pieter Bruegel de Oude. De vreemde wezens en de bizarre taferelen zoals ook in de werken van Jheronimus Bosch hebben mij altijd gefascineerd.

Toen ik mij echt voor muziek ging interesseren en platen kon kopen was David Bowie’s ‘Aladdin Sane’ één van mijn eerste aanwinsten. Bowie’s constante verandering van imago, zowel artistiek als qua uiterlijk was een bron van inspiratie. Zijn hele artistieke leven lang wist hij zich te vernieuwen en te veranderen met wat mij betreft als hoogtepunt (of dieptepunt) zijn laatste album ‘Black Star’ met het adembenemende nummer én clip Lazarus.
Bowie, liggend op een bed, vechtend tegen de dood met verbandgaas als een bizar masker over zijn ogen met waar zijn ogen zitten, twee zwarte knopen.

‘The Residents’, avant garde groep uit de VS, altijd optredend met een grote oogbol over hun hoofden is het tot op de dag van vandaag gelukt om anoniem te blijven. DEVO, ‘ontdekt’ door David Bowie, treden altijd op met speciale pakken, maskers en helmen, de ‘energie dome’ tegen kosmische straling. Hun komische dada-istische optredens en videoclips op MTV zijn vooral in de VS een grote hit.

In het beroemde en één van Europa’s oudste café’s ‘Caffè Florian’ op het San Marcoplein in Venetië viel het mij voor het eerst op  dat men een masker draagt als een afspiegeling van wie zij zelf zijn.
Een groep Venetianen gekleed als Franse adel van eeuwen terug, champagne drinkend, ging men zelfs zo ver dat er alleen Frans werd gesproken. Het spel gespeeld tot in de kleinste details, de film moest nog bedacht en gemaakt worden maar ‘Eyes Wide Shut’ speelde zich voor mijn ogen af.

In 1987 bij de film ‘Blue Velvet’ van David Lynch werd de spanning mij te veel. Dennis Hopper als de sadistische psychopaat Frank Booth die, om de astma de baas te kunnen zijn met een beademingsmasker op zijn mond Dorothy, gespeeld door Isabella Rosselini, vernederd en verkracht. Ik ben weggelopen tijdens deze scene.

Veel fotografen en filmers maken gebruik van maskers. Kunstenaar Saul Steinberg maakte van simpele papieren zakken en een viltstift prachtige maskers, Inge Morath fotografeerde dit en maakte van gewone alledaagse mensen en taferelen iets prettigs bizars. De beroemde Amerikaanse fotograaf Ralph Eugene en zijn unieke project ‘Meatyard’ waar hij bij opmerkte: ‘that masks erased the differences between people’. De Belgische fotograaf Marie-Jo Lafontaine met haar dierenmaskers en de prachtige foto’s en videoclips van David LaChapelle.

Kunstenaar Folkert de Jong had, samen met 14 geestverwanten, als voorbereiding op de tentoonstelling ‘Manifesten’, een samenkomst met vrienden. Geïnspireerd door Charley Toorops ‘De maaltijd der vrienden’ kwamen zij bijeen in Museum Kranenburgh in Bergen. De Jong had voor elke deelnemer een masker gemaakt met als voorstelling de hoofden van de deelnemers die zo’n honderd jaar eerder aan de echte maaltijd aanzaten.

Het was trendwatcher en voorspeller Lidewij Edelkoort die tijdens haar uitzending van Zomergasten op de vraag wat gaat de komende jaren opvallen, antwoordde: ‘maskers’! Mensen willen door alle onzekerheden zich beter of anders voordoen dan wie ze zijn of hoe ze zich voelen. Het was mijn motivatie om kunstenaars te vragen een masker te maken. Benieuwd als ik was naar hun ideeën en wat hun antwoord zou zijn op de vraag wat een masker is en doet. 

Aatjan Renders