Als de vleugelslag van de kolibri

18 oktober 2016

Alex de Vries op atelierbezoek bij Arjan van Arendonk

Als iemand aan Arjan van Arendonk (1957) vraagt hoe lang hij aan een nieuw schilderij heeft gewerkt, is hij geneigd te zeggen: “Vijfendertig jaar.” Hij studeerde in 1982 af aan de kunstacademie in ’s-Hertogenbosch en is nu bijna 35 jaar beeldend kunstenaar en in nieuw werk is altijd al het daaraan voorafgaande op een bepaalde manier verwerkt.

Aan de academie studeerde hij monumentale vormgeving waarbij hij een conceptuele benadering hanteerde voor het ontwikkelen van werk in de openbare ruimte. Aan de uitvoerende kant liet hij zich minder gelegen liggen, omdat het maken van grotere werken in stedelijke of landschappelijke situaties toch grotendeels aan gespecialiseerde bedrijven en vaklieden zou moeten worden uitbesteed. Om zijn werk te kunnen realiseren moest hij vooral ideematig over overtuigingskracht beschikken. Zijn werk was minimalistisch van aard. Hij kreeg onder anderen les van Jan van Munster die een heel uitgebeend + en – idioom ontwikkelde voor sculpturaal werk in de publieke ruimte en van Karin Daan die als representant van de zogenaamde Arnhemse School in de geest van Peter Struycken en Berend Hendriks heel analytisch te werk ging bij het maken van omgevingskunst. Ieder aspect van een zelf gestelde of verkregen opdracht werd meervoudig ontleed en van daaruit ontstond dan een veelal uitgebeend ontwerp voor een beeldende toepassing. Arjan van Arendonk: “Als Jan van Munster aan de lesdag begon legde hij eerst tien boeken op tafel; allemaal referentiemateriaal over de onderwerpen die hij aan bod liet komen en over actuele ontwikkelingen in de kunst. Zo werden we ons ervan bewust waarmee, en met wie we ons in het kunstenaarschap hadden te verhouden en leerden we daar een standpunt over in te nemen.”

Een jaar of vijf, zes na de academie begon Arjan van Arendonk met het maken van schilderijen, eerst vooral onderzoekend waarbij de uitkomsten niet goed genoeg werden bevonden. Veel werk uit die beginjaren heeft hij vernietigd. De onderzoekende manier van werken hanteert hij nu nog steeds maar in de loop van de tijd heeft Van Arendonk de minimalistische benadering in de uitvoering van zijn werk voor een groot deel laten varen. Het uiteenrafelen van een probleemstelling vertaalt hij nu in een rijke en gelaagde beeldtaal waarbij hij tal van inhoudelijke en materiële overwegingen in elkaar schuift en opstapelt. Een schilderij is voor hem pas echt geslaagd, als hij zichzelf ermee verrast. Hij werkt zijn ideeën zodanig veelzijdig uit dat er samenhangende reeksen ontstaan. Zowel abstracte als figuratieve verworvenheden van de schilderkunst combineert hij in een directe en verleidelijk ogende, maar gecompliceerde beeldtaal waarin esthetiek en ethiek op gespannen voet met elkaar komen te staan. Zo heeft hij zich een begeesterde en rijke combinatie van grafische en schilderkunstige uitwerkingen eigen gemaakt waarbij hij schoonheid en overdaad bewust inzet om zijn kijk op de wereld en het bestaan overdrachtelijk te maken.

la Bataille des Oiseaux

Belle du jour

Een belangrijk inzicht dat Arjan van Arendonk kreeg, was dat het maken van een schilderij niet met een neutraal wit doek hoeft te beginnen; je kunt ook kiezen voor bedrukte stoffen en daarmee een wisselwerking aangaan in wat je als schilder wil laten zien. Vanuit een persoonlijke voorkeur voor motieven uit de flora en fauna koos hij daarvoor vaak stoffen die zijn bedrukte met bloem- of dierpatronen. De repetitieve bedrukking op die stoffen is dan aanleiding om er schilderend iets aan toe te voegen dat zowel inhoudelijk als materieel er een spannende wisselwerking mee aangaat. Zodanig dat stofuitdrukking en verf een vanzelfsprekende beeldende aanwezigheid verkrijgen. Dat leidt bij sommige aspirant-kopers van zijn werk tot een inzicht over begrippen als uniciteit, originaliteit en authenticiteit, tastbaarheid en zichtbaarheid als ze er achter komen dat bijvoorbeeld een reeks overtuigend figuratieve eenden niet door de kunstenaar zijn geschilderd maar deel uitmaken van de bedrukte stof waarop is geschilderd. Hoewel Van Arendonk in feite geen trompe l’oeuils maakt, voelt het oog zich dan toch bedrogen, terwijl andere zintuigelijke waarnemingen van het werk dat vermeende bedrog ontmaskeren. Daarmee spreekt Arjan van Arendonk zich uit over de consequenties van de bevindingen van Walter Benjamin met betrekking tot ‘het kunstwerk in de tijd van zijn technische reproduceerbaarheid’ (Das Kunstwerk im Zeitalter seiner technischen Reproduzierbarkeit, 1936). Benjamin sprak zich daarin uit over de veranderende betekenis van de beeldende kunst door de mogelijkheid om met name via fotografie en film kunstwerken in massareproductie te vervaardigen. Doordat Van Arendonk gebruik maakt van machinaal bedrukt behangpapier, incorporeert hij die massareproductie in zijn werk.

Van Arendonk koopt de stoffen waarop hij schildert veelal in Zuid-Spanje. Daar vindt hij de uitbundige bedrukkingen die zo identificerend voor zijn werk zijn. De verf waarmee hij schildert is een door hemzelf samengestelde combinatie van acrylverf en siliconen waarmee hij in staat is sculpturale reliëfs op zijn doeken aan te brengen. Tegelijkertijd combineert hij digitale borduursels met vlakke decoratieve patronen die in fotografische procedés zijn aangebracht. Dit doet hij in het TextielLab in Tilburg. Schilderkunstig heeft zijn werk een reikwijdte van abstracte monochromie tot tastbare, fotorealistische figuratie, niet zelden binnen een en hetzelfde werk. In recente schilderijen duikt regelmatig de kolibrie op die een metafoor is voor de concentratie die hij in zijn werk legt: het vogeltje ter grootte van een hommel die met een duizelingwekkende snelle vleugelslag stil lijkt te hangen in de lucht om met zijn snaveltje als een pipet de nectar uit tropische bloesems op te zuigen. Zo gaat Van Arendonk om met kunsthistorische gegevens die hij in zijn werk uitdiept, van het zwarte vierkant van Malevich, tot het universele blauw van Yves Klein en van de vercommercialisering van de beeldtaal van Vincent van Gogh tot de betekenis van het alledaagse in de kunst van de arte povera en de informele beweging. Zo zijn er tal van andere onderwerpen in zijn werk te ontdekken, sommige ervan ingegeven door de zijn vele reizen en verblijven in het buitenland.
In 2015 werkte hij drie maanden in Knysna in Zuid-Afrika waar hij in een sterk geconcentreerde werkperiode het volledige bereik van zijn oeuvre – van werk dat in schraalheid naadloos aansluit bij de Nul-periode tot een overdonderend kleurrijk naturalisme waarbij de realiteit schril afsteekt. ‘Ek het gedroom’ noemde van Arendonk een van die Zuid-Afrikaanse werken en het boek waarin hij die periode documenteerde. Het is een betoverende droomwereld die hij schept vanuit een compromisloos op zichzelf staand kunstenaarschap dat zich onomwonden schatplichtig toont aan de kunstgeschiedenis. Arjan van Arendonk heeft altijd geleefd van zijn werk, omdat hij leeft voor zijn werk.