Geloof in de twijfel
Een vreemdsoortig geruis en flarden van Arabische zang maken kunstruimte Nest tot een vredig gebedshuis. Het Christendom, de Islam en het Jodendom verzoenen zich in de tentoonstelling I am closer to you than your very self en tonen een schril contrast met de beelden waarmee we door de media geconfronteerd worden.
Het eerste wat je ziet bij binnenkomst is een gigantische schildering van Gijs Frieling, op twee panelen met vormen van bogen uit de Gotiek. Het is een studie voor een nog te maken mozaïek dat aangebracht zal worden op de muren van de kathedraal Sint Bavo in Heerlen. Een kudde geiten geleid door Mozes, vervangt de binnen het Christendom welbekende kolonie schapen; het geloof is gemoderniseerd en kerkgangers zijn eigenwijzer geworden. De geiten vechten met elkaar, sommige dwalen zelfs af van de kudde. Frielings ouders geloven niet in een God, maar toen de exacte vakken op de middelbare school niet alles voor hem konden verklaren kwam hij door een zelfgestarte spirituele zoektocht via de antroposofie bij het Katholicisme. Hij vond daarin zijn thuis.
Chaim van Luit vertegenwoordigt het Jodendom in de expositie, maar is – in tegenstelling tot Frieling – na een religieuze opvoeding losgekomen van het geloof. In een videovertoning van NestTV, die de tentoonstelling voorziet van toelichting, zegt Van Luit: “Ik geloof niet in God.” Daarentegen heeft hij zijn afkomst niet geheel achter zich gelaten. Het Joodse geloof verbiedt het afbeelden van Jaweh, dat is afgoderij. In de kunstwerken van Van Luit resulteert dit in abstractie en geometrie. Van Luit is geboren in Limburg en het daar veelvoorkomende Katholicisme krijgt een plaats in zijn kunstwerk ‘Concentration’. Twee kleine objecten, gevormd door elkaar kruisende messing lijnen, hangen aan weerzijden van een grote ruimte aan de muur. De vorm is gebaseerd op het Christelijke kruis dat boven de deur hing in het huis van Van Luits oma én de Joodse Mezoeza (letterlijk vertaald uit het hebreeuws betekent dit ‘deurpost’), een soort brievenbus die rechts van de ingang van elk Joods huishouden wordt geplaatst, met daarin een tekst uit de Thora.
De Tweede Wereldoorlog wordt vaak in een adem met het Jodendom genoemd en ondanks het feit dat Van Luit geen praktiserend jood is, hebben de verhalen van zijn voorvaderen weldegelijk zijn kunst gekleurd. Het videokunstwerk ‘Entartet, verwijdering en opslag van pigment’ lokt de toeschouwer met een schrapend geluid onder de tweede poort van Frieling vandaan. Een beeldscherm toont Van Luit die graffiti en cement van de muren van een vervallen Naziebunker schraapt. In deze bergplaats werden tijdens de oorlog ‘entartete’ kunstwerken verborgen door Hitler. Het pigment, het oorlogsresidu, heeft Van Luit gebruikt voor Chagall, Marc. Die Prise (Rabbiner) 1911/12 (from the entartete series), een canvas dat volledig bedekt is met het grijze poeder. Het heeft de exacte afmetingen van het schilderij van Chagall dat in het fort verstopt stond: de ontaarde kunstenaar wordt door Van Luit geëerd.
Zo mild als Van Luits kunstwerken zijn op audiovisueel gebied, zo krachtig hamert een installatie van Hamid el Kanbouhi op je in. Door middel van een samenwerking met René Baptist Huysman en Anne Rodermond creëerde hij ‘Mal din dymak’, twee kamers die El Kanbouhi’s eerste religieuze kunstwerk vormen. De muren zijn behangen met manshoge schilderijen waarop dreigende mensfiguren afgebeeld staan. Behalve verwijzingen naar de Islam zijn ook de ark van Noach, Goliath en een Christuskind verbeeld. “Ik lees ook de Bijbel en de Thora en wat je dan ziet, is dat al die geloven eigenlijk hetzelfde verhaal vertellen.” verklaart El Kanbouhi in het NRC. Hij is kritisch op zijn geloof en vindt dat ieder het recht heeft om zijn of haar eigen versie te vormen van een religie. De tekst ‘Who has peed in my mind’ staat met grote letters op de muren. El Kanbouhi lijkt te willen zeggen: laat je gedachten niet bevuilen door die van een ander, blijf twijfelen. Wie de tweede ruimte van de installatie betreedt, treft een zwarte kamer, waar de eerder gehoorde Arabische gezangen klinken. De muren zijn haast volledig behangen met witte vellen, volgeschreven met Koranteksten; een selectie die El Kanbouhi heeft gemaakt. Onbeschreven papieren vertegenwoordigen de onderdelen die minder binnen de Islaminterpretatie van de kunstenaar passen. Veel toelichting wil hij niet geven, de toeschouwer krijgt de ruimte om El Kanbouhi’s installatie zelf te interpreteren.
De gehele expositie lijkt een statement te maken: een vredelievende samenhang tussen grote wereldreligies is mogelijk, sterker nog, ze verschillen niet zo gek veel van elkaar. Een veelvoorkomend vooroordeel over religieuzen is dat ze niet open staan voor andere levensovertuigingen, maar voor El Kanbouhi is het tegendeel waar: “Ik geloof, maar wel met voorwaarden. Ik geloof dat ik mag twijfelen.” Van Luit gebruikte voor een van zijn kunstwerken dezelfde vertelling (Exodus 3, over de brandende braamstruik) als Frieling en noemt dit typerend voor de tentoonstelling,“We vertellen allemaal hetzelfde verhaal, we hebben enkel verschillende interpretaties”. Een open gesprek tussen drie gelovigen kan leiden tot verrassende overeenkomsten als alternatief voor de groeiende polarisatie.
I am closer to you than your very self is nog te bezoeken tot en met 31 januari 2016 in Nest, Den Haag.
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl