Zoet roze met bittere nasmaak
‘Met een camera op zak loop ik door de straten van Tel Aviv, op zoek naar ongewone situaties. Ik tref bijvoorbeeld een paard midden op een kruispunt, een heel brood dat nonchalant op de stoep is achtergelaten en een dode kat, waarvan de ingewanden uit de buik hangen. Ik blijf me verbazen dat dit soort bizarre verschijnselen in het dagelijkse leven plaatsvinden.’, zegt kunstenaar Tanja Ritterbex via Skype – ze is vanaf 1 januari een half jaar artist in residence in Tel Aviv. Ritterbex is een veelzijdige doener: ze maakt in hoog tempo performances, video’s, foto’s, schilderijen en sculpturen.
‘Ik ben geïnspireerd door YouTube-meisjes die hun kamer laten zien aan het volledige internetpubliek en eindeloze hoeveelheden make-up tutorials posten. Het lijkt alsof wij als vrouwen voor elkaar steeds mooier willen lijken, mannen interesseert het niet. Het is een verslaving aan ijdelheid waar ik zelf ook deel van uit maak.’ In het videowerk how to steal a dirty million springt Ritterbex vrolijk in het rond in een razendsnelle opeenvolging van beelden. Ze is gekleed in een roze bikini met franjes en je hoort haar euforische kreten uitstoten. Ook ligt ze met haar blote billen in de zon heen en weer te rollen. ‘Ik voel een schaamteloosheid als het op naaktheid aankomt, ik heb mijn grens hierin nog niet gevonden. Wel kost het veel tijd en moeite om mijn omgeving uit te leggen waarom ik dit nodig vindt.’
Ritterbex confronteert de toeschouwer met het exhibitionisme dat wijdverspreid is in de hedendaagse sensatiecultuur en geeft je een gevoel van plaatsvervangende schaamte. ‘Ik maak op deze manier ook eigenlijk een parodie van mezelf. Ik kan uren naar de filmpjes van ‘vloggers’ kijken. Het is voor mij echter belangrijk de diepere laag te tonen achter de façade van glitter en glamour.’
Tanja Ritterbex schept surrealistische droomwerelden. Ze bouwde haar werkplaats in De Ateliers om tot een hysterisch roze Nail art studio en nodigde mensen uit om langs te komen voor een behandeling. Twee kunstenaars die Ritterbex leerde kennen op de Kunstacademie Düsseldorf waren te gast. ‘We namen de rol aan van een Thaise familie met een nail art bedrijf. Het was een harde leerschool: we werden op de grond gesmeten die bedenkt was met water, melk en verf. Alles was vies. Elke gemonteerde seconde is verbazingwekkender dan de vorige en er is geen begin of einde. Je wordt als toeschouwer meegezogen in de waanzin.’ Deze bizarre video-opnames werden tentoongesteld, met een duidelijke boodschap: wie mooi wil zijn, moet pijn lijden. ‘Ik verbaas me over de bochten waarin vrouwen zich wringen om zichzelf mooier te maken. Nagelstudio’s ruiken walgelijk en er wordt een laag van je nagels afgeschraapt om de acryl erop aan te kunnen brengen. Het is chemisch, super vies en ongezond. Een hele andere wereld. Ik vraag me ook af; hoe krijgen vrouwen met die lange nagels hun broek open?’
In Tel Aviv ziet Ritterbex ook vrouwen die veel over hebben voor schoonheid. Ze smeren zich volledig in met klei en liggen als curieuze modderwezens op het strand: dat is goed voor de huid. Ritterbex heeft zichzelf voor een foto ook ingesmeerd met deze modder uit de dode zee, poserend naast een plant. ‘Dat geeft het een huiselijke sfeer, om het nog wat vreemder te maken. Ik heb de foto tien procent kleiner dan levensgroot afgedrukt, waardoor ik een klein wezentje lijk. Als klap op de vuurpijl heb ik een roze waas over het beeld aangebracht.’ Ze heeft deze foto vervolgens omgezet in een schilderij, waar ze een flinke worsteling mee heeft gehad. ‘Het duurde lang voordat de verhoudingen klopten; het zag er heel lang niet voldoende vervreemdend uit.’
Humor is een groot goed in het oeuvre van Ritterbex en haar collega-kunstenaars in Tel Aviv vragen haar wanneer ze het atelier betrekt met een grote hoeveelheid gekleurde verf en vreemde attributen: “You’re gonna make happy art, right?” Ook in de Volkskrant noemt ‘Jeanne Prisser’ Ritterbexs Nail Art Studio “Lollig en tongue in cheek”. Het gevaar hiervan is wel dat al het roze en de diamanten in deze ‘meisjeskunst’ afleiden van de duistere kant van ijdelheid. Waarom kiest Ritterbex niet voor confronterend engagement? ‘Ik vind duistere, choquerende kunst niet nodig. Ik heb er wel mee geëxperimenteerd, maar het past niet bij mij en het gevolg zou zijn dat mensen hun blik afwenden. Als ik naar kunst kijk, zie ik eerst schoonheid en kleurcontrasten; oranje tegen blauw. Ik vind het prachtig als de onderdelen van een schilderij als puzzelstukjes in elkaar passen, daarna komt de inhoud. Ik vind het niet erg als iemand mijn kunstwerken niet mooi vindt en dus de inhoud niet meekrijgt. Ik voel geen behoefte om de hele wereld een boodschap mee te geven, ik wil vooral in mijn atelier iets aan mezelf vertellen.’
Een kunstenaar, die in dezelfde residentie werkt als Ritterbex, vertelde haar over een wijdverspreid ritueel van de joodse cultuur in Tel Aviv. ‘Als mannen ’s ochtends plassen kijken ze in het urinoir terwijl ze God danken dat ze een man zijn. Ze hebben hier veel meer ‘macht’ dan vrouwen. Daar kunnen we ons in Nederland niets bij voorstellen.’ Toen Ritterbex opgroeide in Limburg waren haar broertje en zij de enige ongedoopte kinderen in het dorp. ‘Mijn vader is protestant en mijn moeder katholiek, ze wilden ons zelf laten kiezen. Vroeger zaten we achter in de kerk tijdens de mis en terwijl de andere scholieren de Bijbel bestudeerden was ik aan het tekenen. Daar had overigens niemand problemen mee. Ik overweeg nu om Joods te worden (ik ben snel enthousiast), maar denk dat ik eerst even alle nieuwe indrukken laat bezinken. Daarbij kost het ook veel moeite om Joods te worden: je moet bijvoorbeeld de Thora bestuderen en koosjer eten. In tegenstelling tot veel geloven kom je niet zomaar bij deze club. Mijn standpunten over religie en politiek wil ik in mijn kunst in het midden laten. Ik zal nooit een te letterlijk invloed van een bepaald geloof door laten schemeren. Ik zweef een beetje door het leven.’
Ritterbex geniet ervan om verschillende culturen te leren kennen en reist hiervoor naar Duitland, Frankrijk, Curaçao en Afrika. ‘In Zimbabwe was ik gecharmeerd door de veelheid aan kleuren en vormen in kledingstukken. Een kunstenaar in Village uhnu, waar ik verbleef, vertelde me dat alle patronen een achterliggend verhaal bezitten. Bepaalde zigzagpatronen vertellen over een vrouw die elke dag heen en weer moet naar een waterput om drinkwater te verzamelen voor haar man en kinderen.’ Gefascineerd door wat haar verteld werd vertaalde Ritterbex deze verhalen naar een schilderij. ‘Wij zoeken allemaal beelden en informatie, bespieden elkaar online, maar de echte verhalen willen we eigenlijk niet weten. Hier in het Westen zien we enkel de façade van een schijnpersoonlijkheid.’
Een jaar lang maakte Ritterbex een serie van 365 selfies die ze elke dag gebruikt als nieuwe profielfoto op Facebook. ‘Ik kreeg bizarre en seksistische comments op mijn foto’s, zelf een enkele keer “Wil je met me trouwen?”. Op een gegeven moment waren de foto’s op en ben ik weer opnieuw begonnen bij nummer één. Ik ben elke dag een van de selfies gaan schilderen. Alle commentaren zijn voor de hele wereld zichtbaar en ik heb besloten dat ik ze dan wel tot titels kan maken voor mijn schilderijen. Deze gebruik ik nu opnieuw voor mijn Facebookprofiel. Ik ben nu bij nummer 203.’
Nog plannen voor de toekomst? ‘Over een paar weken ga ik voor korte tijd terug naar Nederland. Dan sta ik op Art Rotterdam met schilderijen van vrouwen rondom een waterpijp en meiden in bikini met geweren. Dat beeld heb ik niet zelf bedacht, ik trof het aan in Tel Aviv. Vrouwen hebben in Israël twee jaar dienstplicht en schutters moeten dag en nacht hun wapen bij zich dragen. Ook wanneer ze in badkleding over het strand lopen.’ Te midden van de schilderingen komt een installatie te staan. ‘Ik vang hiervoor slakken en verzamel sieraden. De combinatie van schitterende parels en rondkruipende weekdieren, met hun slijm en doorzichtige lijven, is als een droom die werkelijkheid wordt.’ Na deelname aan de kunstbeurs gaat Ritterbex terug naar Tel Aviv. ‘Ik zal daar met zo veel mogelijk mensen in gesprek te gaan, momenteel ben ik Hebreeuws aan het leren. Tot en met juni verblijf ik in Israël. Gedurende dit halfjaar ga ik me nestelen in de lokale kunstwereld.’
De kunstwerken van Tanja Ritterbex zijn van 9 tot 14 februari 2016 te zien in de Main Section van Art Rotterdam.
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl