De hedendaagse lessen van Kandinsky
Twee zomers geleden stond ik in het atelier van Kandinsky in zijn toenmalige Meisterhäuse in Dessau. Ik keek door de ramen naar buiten, zat op zijn toilet en hield de trapleuning vast. Hoe woonde Kandinsky hier? Het huis is kleurrijk en licht, maar voelt nu ook ontzettend leeg. Het huis is een attribuut van het verleden, je kijkt terug en probeert het te vullen met verhalen. De meubels, de grote raampartijen en de kleuren op de muur vertellen flarden, de rest van de geschiedenis is opgeruimd. Ik sta verwonderd in zijn domein, maar ook zoekend en dwalend naar een verbinding met de geschiedenis. Hedendaags kunstenaar Stefan Cammeraat is gefascineerd door onze kijk op de geschiedenis. ‘We kijken naar een gevolg en zoeken daar een oorzaak bij’ aldus de kunstenaar. In zijn boek Updating Kandinsky’s preliminary course at the Bauhaus by reversing the process presenteert hij de lessen van Kandinsky als een onderdeel van het heden.
Wassily Kandinsky laat de eerstejaars Bauhaus studenten een stilleven in drie verschillende fases analytisch tekenen. Het stilleven in het klaslokaal van Kandinsky bevat geen fruit of bloemen, laat staan een schedel. ‘The painter needed discreet, silent, almost insignificant objects.’ aldus Kandinsky. Wat maken objecten stil? De kunstenaar doelt op objecten met een functionele en herkenbare waarde zonder directe expressie of persoonlijke waarde. Voorwerpen die volgens Kandinsky’s stappen te herleiden zijn tot abstracte kunst. Schoonheid zien in het alledaagse en functionele gaat samen met de geest van het Bauhaus. De school waar de verwarming hoog werd gehangen, alsof het een schilderij is en waar de kastdeur een onderdeel is van de geometrische compositie van de gehele keuken. De functionaliteit van de voorwerpen in de stillevens verdwijnen echter naar mate de stappen van het analytisch tekenen vorderen.
De drie fases van het analytisch tekenen zijn in stappen samengesteld door Kandinsky, met telkens drie taken voor de studenten. De taken zijn wollig van taal, de nevel rond de woorden biedt speelruimte voor de student om de taak een eigen invulling te geven.
Eerste fase:
– Onderscheid in het gehele complex de algemene eenvoudige vorm, teken het zorgvuldig uit.
– Realiseer bij de onderdelen van het stilleven een formele karakterisering, bekijk de delen afzonderlijk en in relatie tot elkaar.
– Representeer de constructie van het stilleven met een zo beknopte mogelijk schema.
Tweede fase:
– Maak de spanning die je ontdekt in de structuur duidelijk door middel van lineaire vormen.
– Benadruk het beginsel spanningen door dikke lijnen of, later, met kleur.
– Geef het structurele netwerk aan met startpunten of zichtpunten (stippellijnen)
Derde fase:
– Beschouw de onderdelen enkel in termen van spanningen tussen krachten en de constructie beperkt zichzelf tot een complex aan lijnen.
– Varieer de structurele mogelijkheden: heldere en verborgen constructies.
– Oefen in de uiterste vereenvoudiging van het totale complex, individuele spanningen en exacte uitdrukking.
Cammeraat gooit dit proces om, de fases van het analytisch tekenen werkt hij achterstevoren af. ‘Zoals we kijken naar onze geschiedenis, vanuit het heden naar het verleden, bekijk ik de lessen van Kandinsky’ aldus de kunstenaar. Hij start met een intuïtieve tekening gericht op compositie en spanningen en werkt dit uit tot een stilleven van functionele voorwerpen.
De installaties van Cammeraat doen mij denken aan het proces van een opruimmanie. In ieder van ons schuilt opruimwoede: plotseling een enorme behoefte om te ordenen en te reinigen. Shampooflessen toch in kastje onder de wastafel, oude kranten niet langer in de kelderkast en de kaarsen en bloempotten liever in het kastje onder de gootsteen. De noodzakelijke verschuivingen van de spullen veroorzaken, naast de ellende van niets terug kunnen vinden, af en toe wonderlijke composities en kleine installaties. Zodra de schoonmaakstorm is gaan liggen, ontdek je het resultaat van je nieuwe organisatie. De opruimwoede is als een taak van Kandinsky: gericht op het functioneel uitvoeren van de opdracht brengt je geleidelijk naar een resultaat dat je onderweg ontdekt.
In de lineaire tijdslijn in het boek van Cammeraat komen de oude lessen van Kandinsky weer tot leven in installaties van dweilstokken, wasmiddelflessen en lijmklemmen. De sprongen tussen de verschillende stappen in de tekeningen zijn soms groot. Waarom wordt deze driehoek een fles? Hoe bepaal je de spanning in het stilleven? Hoe transformeer je ronde vormen tot rechtlijnige vormen? De richtlijnen voor de antwoorden vind je in de systematische les van Kandinsky en Cammeraat, maar je intuïtie speelt de grootste rol in het oplossen van deze vragen. Maak eens een tekening gebaseerd op jouw intuïtie, met volle aandacht voor lijnen, vormen en de gehele compositie. Werk het langzaam uit volgens de stappen van Cammeraat en sta wat langer stil bij het stilleven van je gereedschapskist, keukenlade en shampooflessen.
Bekijk voor meer informatie de website van Stefan Cammeraat.
Meer lezen? Kandinsky’s Teaching at the Bauhaus – Color theory and analytical drawing – Clark V. Poling
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl