Jamsessies op papier – uit ‘Weten wat je ziet’ van Alex de Vries

Ada Dispa komt uit een gereformeerd gezin en groeide op in Alkmaar. Vanaf het moment dat ze een potlood kon vasthouden, heeft ze getekend. Toen in 1978 in Kampen de Christelijke Academie voor Beeldende Kunst werd opgericht, leek haar moeder dat wel wat voor Ada. In 1979 ging ze er studeren en ze voelde zich er thuis. Ze wist dat ze kunstenaar was, omdat ze niets anders kon. Voor andere dingen was ze naar haar eigen idee te onhandig. Door de godsdienst- en filosofielessen in Kampen kreeg haar natuurlijke drang om zich beeldend uit te drukken een beschouwelijke achtergrond en kon ze er buiten zichzelf om betekenis aan geven. Ze ontmoette op de academie Harmen Brethouwer met wie ze later een relatie kreeg. Hij was toen al overgestapt naar de kunstacademie van Arnhem. Zij ondervond inmiddels een bepaalde mate van ongedurigheid, omdat die leuke jongen er niet meer was, maar vooral omdat ze van zichzelf iets in de kunst verlangde waar ze niet bij kon komen. Ze volgde Harmen naar Arnhem waar ze in een vrijere opleiding terechtkwam, die ze tegelijkertijd ook weer dogmatisch vond in wat je als kunstenaar wel of niet mocht doen. Tijdens haar jaren aan de academie tot 1985 was ‘het nieuwe schilderen’ de norm en je hoefde het niet in je hoofd te halen met een dun penseeltje te schilderen. Dat was aanstellerij. Er werd wild en met groot gebaar geschilderd. Het mocht echter niet anekdotisch of illustratief zijn. Daardoor in het nauw gedreven, ontstond bij haar het streven om iets te maken wat buiten haar vermogen lag. Om daaraan te ontsnappen ging ze eerst samenwerken met Harmen Brethouwer om uit te vinden wat er voor hem en haar in de kunst mogelijk was, totdat ze een werkwijze vonden die onderscheidend was en erkenning verwierf.  
Ze brachten de schilderkunst en de sculptuur terug tot twee basisvormen – een vierkant paneel en een menhir – en projecteerden daarop uiteenlopende vormen van kunsthistorische stromingen en stijlen. Zo vroegen ze bevriende kunstenaars en familieleden om een menhir (een grote staande steen uit de late steentijd, red.) te maken. Er ontstond een ‘collectie’ van menhirs van ivoor, steen, bot, maar ook gehaakt en gebreid door de moeder van Ada Dispa. Als kleine monumenten riepen ze vragen op over wat kunst is en wat decoratie, of namaak. Ook stelden ze tentoonstellingen samen voor onder meer de kunstenaarsinitiatieven ‘Hooghuis’ in Arnhem en W139 in Amsterdam. Ze trokken op met academiegenoten als Kinke Kooi, Anneke van der Eerden, Kees Goudzwaard, Twan Janssen, Marcel Reijerman en Brieke Drost.  

Na enige tijd kwam Ada erachter dat Harmen zijn werk beter op eigen voorwaarden kon maken en dat haar iets anders te doen stond. Door het werk ‘Ada en ik nemen geen kinderen’ van Harmen Brethouwer zijn ze voor altijd op een bepaalde manier met elkaar verenigd, al zijn ze al lange tijd uit elkaar. Ada had een groot verlangen iets te maken wat bij haar paste, zoals ze eigenlijk altijd al had getekend, maar ze kon er in die tijd geen greep op krijgen.  

Vanaf 1992 begon Ada Dispa de tekeningen te maken waarmee ze nu nog altijd furore maakt. Het zijn compromisloze, fantasierijke figuraties die lucht geven aan haar ongebreidelde en uitbundige verbeelding. Het zijn spontane reacties op wat er zich in het leven, in het bestaan, in de wereld en in haar hoofd voltrekt en dat laat ze de vrije loop. Ze moest daarvoor iets in zichzelf overwinnen, namelijk de zichzelf opgelegde misvatting dat wanneer je ergens blij van wordt het dan niet echt goed kan zijn. Bij haar is toch echt het tegenovergestelde het geval.
“Ik moest wel gaan tekenen in plaats van schilderen, want in mijn hand voelde een penseel alsof die een ton woog”, zegt ze over de noodzaak van haar werk. “Ik wilde eindelijk weleens plezier beleven aan het maken van kunst.”
Ze is een groot liefhebber van het werk van Philip Guston die pas op zijn 55ste eraan toe kwam om te gaan maken wat hij werkelijk zelf voor ogen had. Ze herkent de last waarvan hij zich bevrijdde door voor zijn eigen beeldtaal en onderwerpen te kiezen. Het is de vrijheid om te maken wat je wil. Daardoor is het werk van Guston onontkoombaar geworden.  

Over haar eigen werk zegt ze in die context dat het over echte, doorvoelde emoties gaat, maar wel in lullige tekeningetjes, met als tegenhanger daarvan heel vredig, stil en sereen werk dat helemaal klopt. Naast de ontzagwekkende dingen als dood, leven, angst, liefde, vreugde, vuur en schoonheid, waarvan ze bijna beroerd kan worden zo heftig, hanteert ze in haar meer meditatieve tekeningen de onbenulligste thema’s, zoals bijvoorbeeld bedorven pasta of simpelweg jeuk. Haar lijntekeningen zijn heel directe verbeeldingen van verhaaltjes waarmee ze zich staande houdt in het leven. Ze ziet dat werk als het afvalproduct van gedachtegangen die ze zo esthetisch en verrukkelijk mogelijk naar buiten wil brengen. 

Het uitbundige, kleurrijke en vaak cartooneske gehalte van haar werk wordt haar weleens te veel en ze heeft zichzelf eens behoorlijk afgebrand. Ze was blij toen ze in de verwerking daarvan ontdekte dat ze de vorm van een kleurplaat kon gebruiken om daarin een heldere beeldtaal toe te passen. Door alleen in contouren te tekenen, was ze verlost van haar inmiddels dof geworden kleuren. Ze begon ermee die kleurplaten op te sturen aan collega-kunstenaars met het verzoek om die op hun manier in te kleuren en weer terug te sturen. Zo vormde zich om haar heen een kunstenaarsfamilie die haar ook weer eigen werk stuurde dat zij kon bewerken. Onder de titel ‘Vreugdbewijzen’ (ontleend aan ‘Vuirstaken en Vreugtbewysen, omschrijvingen van vuurwerk in de 17e eeuw’, uit ‘Vuurwerk door de eeuwen heen’ van J. Lenselink) is ze zo een wellicht nooit eindigende reeks begonnen die ze kenschetst als ‘jamsessies op papier’. De eerste reeks ‘Vreugdbewijzen’ werd getoond in MAAS te Nijmegen, eind januari 2016. 

Sinds 2015 heeft Alex de Vries voor Mister Motley in totaal 117 kunstenaarsateliers door heel Nederland bezocht. Studio’s van makers die over veel ambachtelijke kennis en een trouw publiek beschikken en projecten maken die een weg vinden naar specifieke tentoonstellingsruimtes. Kortom: kunstenaars die een eigen wereld voor hun werk gevonden hebben. Door hen uitgebreid aandacht te geven, willen we laten zien dat er niet één kunstwereld bestaat waar je als maker onderdeel vanuit maakt of niet. Het Nederlandse kunstklimaat bestaat uit een breed scala aan werelden, die in Weten wat je ziet worden opengebroken middels de fijngevoelige, poëtische taal van Alex de Vries.

Bestel je exemplaar hier.