Een plek die voor anderen een luwte is – een andere blik op thuis

Een kunstenaar die deze processie begrijpt is Tracey Emin. Zij groeide op in Margate, een kustplaats in het zuidoosten van Engeland, die hoofdzakelijk bewoond wordt door arbeiders en kleine ondernemers. Sinds de negentiende eeuw is het dorpje een populaire vakantiebestemming voor Londenaren, omdat het goedkoop en makkelijk bereikbaar is. Buiten het seizoen heeft het dorp iets troosteloos. Maar als je er jeugdherinneringen hebt, maakt dat niets uit.

De meeste kunstliefhebbers verbinden de naam van Emin in de eerste plaats met haar roemrijke installatiewerken: Everyone I’ve Ever Slept With 1963-1995, een tent waarop Emin de namen van al haar bedpartners borduurde (en die in 2004 jammerlijk in rook opging toen de opslagplaats van het werk afbrandde) en, uiteraard My Bed, dat in 1999 werd genomineerd voor de Turner Prize, en sindsdien nog wekelijks wordt besproken in collegezalen, alsook in de slaapkamers van jonge feministen. Maar het beste werk van Emin is, als je het mij vraagt, haar videowerk. Anders dan in haar installaties en schilderijen, die soms evenzo intens als sentimenteel zijn (wat in de beste gevallen hun kracht is), etaleert Emin in haar videowerken haar emotionele scherpte en haar absurde gevoel voor humor. Haar documentaire How It Feels (1996), over de abortus die ze in 1992 onderging, is zowel ijselijk nonchalant als hartverscheurend kwetsbaar; de korte film Love Is a Strange Thing (2000), waarin Emin een vrouw speelt die door een hond wordt verleid, is hilarisch en lief.

En dan is er nog Why I Never Became a Dancer (1995). In deze film van nog geen zeven minuten vertelt Emin over haar puberteit in Margate, die zoals iedere puberteit glinsterend en ingewikkeld was. Op het strand van haar thuisdorp ontdekte de jonge Emin wat seks was (‘het was gratis’), en tussen haar dertiende en vijftiende ging ze alle jongens (en mannen) uit het dorp af. Toen Emin op haar vijftiende aan een danswedstrijd meedeed, die haar mogelijk landelijke roem zou brengen, verzamelden haar voormalige minnaars zich op de dansvloer om haar met de grond gelijk te maken: ze scandeerden dat ze een hoer was. Emin verloor de wedstrijd, maar hield niet op met dansen. De slotscène van Why I Never Became a Dancer is haar wraak.

Als je de video zonder geluid bekijkt, heb je als kijker geen idee dat het werk over een pijnlijke jeugdherinnering gaat. Op de slotscène na bestaat het werk geheel uit beelden van Margate in de zomer: de zee die het zonlicht weerkaatst, de badgasten op de promenade, de luifels van cafés en de scharrelende meeuwen. Je ziet Margate, met andere woorden, zoals de vakantiegangers het zien. Pas wanneer je het verhaal van Emin erbij hoort krijg je een indruk van die andere werkelijkheid, die van de bewoner, voor wie het dorp geheel andere associaties heeft, en die ooit niets liever wilde dan ervandaan te vluchten.

Zelf kom ik ook uit zo’n kleine stad waar het strand en de duinen iedere zomer een andere betekenis krijgen. Als ik naar Why I Never Became a Dancer kijk, ruik ik het warme asfalt van de noordpier, de olieachtige kwaliteit ervan, en voel ik de akelige steentjes die zich dankbaar aan blote strandvoeten hechten. Ik denk aan elk perenijsje dat ik ooit aan het zand verloor (kan ik het nog eten? – nee, dat kan je niet). En ik denk, natuurlijk, aan elk wreed ding dat zich buiten de zomermaanden afspeelde, buiten het blikveld van toeristen en andere dromers. Maar al die dingen zijn privé.