(Boven)natuurlijk – met Jakob Akemann naar Becoming Butterfly in RUIS

13 april 2023

Met host Jakob bezoekt Fabienne Rachmadiev de tentoonstelling Becoming Butterfly, in het Nijmeegse RUIS. De solotentoonstelling van Kyra Nijskens is een kleurrijke, fluorescerende en betoverde biotoop die de grenzen tussen het natuurlijke en het bovennatuurlijke vervaagt. Centraal voor de vlinder, en in ieder geval voor het werk van Nijskens, is het begrip transformatie, van pop tot vlinder, van leven naar dood, van het afschudden van identiteiten om er nieuwe voor terug te vinden, of te maken. ‘Zoals de tatoeages van tienermeisjes die een verandering ondergaan.’

Pimpernelblauwtje, veenhooibeestje, veenbesblauwtje, kleine heivlinder, veenbesparelmoervlinder: van deze vlindersoorten zijn er in Nederland nog maar een tot enkele populaties over, lees ik op de site van de Vlinderstichting. Het zijn namen die je liever niet alleen nog maar in een boek, onder een wetenschappelijke illustratie van een vlinder zou willen tegenkomen. Liever zou je ze uit je hoofd willen kennen, zodat je elke lente zou kunnen zeggen, wanneer je ze in het wild tegenkomt, kijk wat een prachtig donker pimpernelblauwtje! Vroeger leerde ik dat je een vlinder nooit aan zijn vleugels mocht aanraken, dat zou het insect niet overleven. Het is een teer beestje, dat niet alleen bedreigd wordt door kinderhanden, maar vooral door pesticiden, door te weinig bloemen en planten in samenstellingen die voor hen bevorderlijk zijn. Een wereld zonder vlinders, het insect dat met zoveel symboliek is omgeven, is moeilijk voorstelbaar, maar dat zou een schrale wereld zijn.

De beschilderde plexiglas vlinders van kunstenaar Kyra Nijskens zijn een stuk bestendiger dan levende exemplaren, maar niet minder doordrongen van allerlei symboliek. De tentoonstelling Becoming Butterfly, in het Nijmeegse RUIS, is een kleurrijke, fluorescerende en ‘betoverde biotoop die de grenzen tussen het natuurlijke en het bovennatuurlijke vervaagt.’ RUIS zit sinds 2018 in de Hertogstraat en is een ‘tentoonstellingsruimte voor experimentele beeldende kunst’, voornamelijk van jonge makers. Het werk van Nijskens werd na een open call geselecteerd uit zo’n dertig inzendingen. De kunstenaars dienden een binding met de regio te hebben en niet langer dan vijf jaar te zijn afgestudeerd.
In de kleine, lichte ruimte van RUIS tref ik alleen Jakob aan. Het is zaterdagmiddag, het winkelend publiek heeft het wellicht te druk met Paasinkopen om ook nog kunst te gaan bekijken. ‘Gisteren waren er een boel bezoekers en op de opening was het ook gezellig druk,’ zegt Jakob. Ik wil dat graag weten omdat ik wacht op een bezoeker met wie ik een gesprek over de werken zou kunnen voeren. Nadat ik de expositie helemaal heb bekeken, besluit ik dat Jakob een uitstekende gast zou zijn voor deze reeks van de Ontmoeting. Ik vraag Jakob wie hij is en wat hij doet.
Jakob Akemann is student aan de schrijfopleiding van Artez, stagiair bij RUIS en bij het verderop gelegen Extrapool. We vinden het gek dat er nog niemand binnen is gekomen. Is het de befaamde drempelvrees voor de white cube kunstruimte? Ondanks de aansprekende en kleurrijke beelden die vanaf de stoep te zien zijn. Ook is het erg zonnig buiten. Jakob vertelt dat mensen vaak gericht voor een aan de tentoonstelling gekoppeld evenement of workshop komen. Voor deze editie staat er nog een wandeling op de planning, vanuit RUIS naar een tuin ergens in Nijmegen, waarvoor Nijskens ook nieuw werk heeft gemaakt.

Kyra Nijskens - Becoming Butterfly - RUIS Nijmegen

In de etalage prijkt een grote vlinder in pasteltinten, met op de vleugels ogen van lila en turquoise. Nijskens heeft allerlei mythen, legendes en wetenswaardigheden over vlinders verzameld en verwerkt in deze tentoonstelling. Zo is de Griekse godin van de ziel Psyche, een woord dat de dubbele betekenis van vlinder en ziel heeft.
‘Deze vlinder heet nu voor mij Psyche,’ zegt Jakob over de vlinder met de vele ogen.
‘Wat ik ook heb geleerd is dat een oogpatroon veel zeldzamer is op de vleugels van vlinders dan je zou denken.’ En dat er in Brazilië vlinders met oogachtige patronen op hun vleugels aan de deur worden gespijkerd om de bewoners te beschermen tegen het kwaad. De kennis die Jakob van de kunstenaar kreeg aangereikt over vlinders, waren een aanleiding om er zelf meer over op te zoeken. Alle vlinder-overleveringen die hij inmiddels heeft opgedaan, zijn door elkaar heen gaan lopen. We staan even stil bij dit fascinerende proces, van kennis die er al is en hoe je daar zelf weer iets aan wil toevoegen.

‘In het begin lijkt de tentoonstelling heel druk, door de vele kleuren, maar na verloop van tijd begon ik meer hoekjes te ontdekken,’ zegt Jakob.
‘Dus een soort orde in de chaos?’ En onder iedere chaos gaat altijd een ordening schuil. De ruimte op de begane grond is ingericht met doorschijnende plastic zeilen aan de witte wanden, die zijn beschilderd in felle, vrolijke kleuren. De organische, worm-, of pop-, achtige vormen contrasteren met de neonkleuren waarin ze geschilderd zijn. De vlinders zijn gelast op metalen, gebogen spijlen en ‘zweven’ zo op verschillende plekken in de ruimte. Onder hen liggen bergjes zwart materiaal, dat een beetje lijkt te glinsteren, afhankelijk vanuit welke hoek je het bekijkt. Jakob legt uit dat het lavazand uit IJsland is en dat het een contrast vormt met de spetterende kleuren van de vlinders. ‘Net zoals een een vlinder eerst een onopvallende pop is.’
Op een hoopje onder een roze-oranje vlinder, met een patroon als de jaarringen van een boom, of van samengeperst gesteente wanneer je dat zou doorsnijden, staan wat voetafdrukjes in het zand.
‘Is dat per ongeluk gebeurd of hoort dat zo?’ vraag ik aan Jakob.
‘Het was per ongeluk, maar de kunstenaar wilde het zo houden.’
Het past inderdaad bij het werk, dat allesbehalve steriel is, ondanks dat het ook zo onnatuurlijk is. Levende vlinders hebben een symmetrisch vleugelpatroon, maar Nijskens’ vlinders zijn met een mensenhand getekend en beschilderd. De aan elkaar gelaste delen van het metalen lichaam van de vlinders zijn niet perfect, en daardoor gek genoeg organisch. De vleugeltekeningen komen ook niet in de natuur voor, het zijn Nijskens’ eigen variaties op de veelheid aan bijzondere patronen die er bestaan. Dit is allemaal heel subtiel gedaan, want het is pas na een tijdje kijken dat ik me realiseerde in welk opzicht de vleugels afwijken van de natuur. De natuurlijke wereld wordt door Nijskens niet alleen vermengd met de bovennatuurlijke wereld, zoals in de aankondiging op de website staat, maar ook met een technologische; die van de mens die met hun uitvindingen de wereld probeert te vatten, maar nooit de hang naar het mystieke verliest. Centraal voor de vlinder, en in ieder geval voor het werk in RUIS, is het begrip transformatie, van pop tot vlinder, van leven naar dood, van het afschudden van identiteiten om er nieuwe voor terug te vinden, of te maken.

Een tentoonstellingstekst is er niet. In plaats daarvan is er op een spiegelende vierkante plaat een fascinerend gedicht aangebracht. Je kunt de woorden alleen lezen als je er van verschillende kanten naar kijkt en telkens zie je of jezelf of een deel van de tentoonstelling weerspiegeld. Het duurt even voordat ik de hele tekst heb weten te lezen, waar losse woorden eerst aan steeds andere delen van de thematiek van de werken refereren voordat er hele zinnen vormen.‘Transmits magic, a power untold/See blindly, immerse, imagine, bold.’
We buigen ons over een donkerpaarse en blauwe glittervlinder, met een lasergesneden patroon in de vleugels.
‘Zoals de tatoeages van tienermeisjes die een verandering ondergaan.’ Deze vlinder bevindt zich inderdaad heel dicht bij het zand, alsof de vlinder pas net ontpopt is.
Beneden is er ook een kleine installatie, met een lichtgevende bol op een sokkel van zwarte vlindervleugels, in het zwarte zand. De blacklight doet een spinnenwebachtige tekening oplichten op de muur ernaast. Het geeft het gevoel in een futuristische catacombe te zijn beland.
‘De oude Egyptenaren brachten vlinders aan op de sarcofaag, zodat de doden begeleid werden in hun transitie naar het hiernamaals.’
Vlak voor het raam staat een houten stellage, die in de verte doet denken aan een art deco kleedscherm. Ik loop er netjes omheen, maar Jakob stapt door het middelste paneel en nodigt me uit hetzelfde te doen. ‘Zo kan iedere bezoeker ook een transformatie doormaken.’ Ik moet er nog over nadenken of en hoe ik precies zou willen transformeren. Een andere regel uit het gedicht luidt:‘You could be me, I could be you/Anything, anywhere, anytime, anew.’