De dood moet worden beantwoord met tederheid – over The Survival of the Faintest van Doina Kraal

Zo ervoer ik mijn bezoek aan Missen als een ronde vorm in het Stedelijk Museum Schiedam, gecureerd door Hanne Hagenaars. De werken gaan ieder een relatie aan tot de dood, verlies, rouw en alleen al de zorgvuldigheid waarmee het geheel zich aan me presenteerde was troostend.

Die zorgvuldigheid gaat ook schuil in vele van de individuele werken die in Schiedam te zien zijn. Het is zorg die noodzakelijk wordt nadat iemand is komen te overlijden. De dood moet worden beantwoord met tederheid. Daarom wordt het rouwlint nog eens op zijn plaats gelegd. Daarom schreeuwt er niemand op een begraafplaats. Mag je er niet joggen. Daarom zakt de kist traag.

Die delicate hand werd voor mij onontkoombaar in The Survival of the Faintest van Doina Kraal. Nadat haar oma Lola overleed, hing Kraal een groot aantal van haar spulletjes aan visdraadjes zodat ze konden zweven in de lucht. Het resultaat maakte jaloezie bij me los. Het deed me mijn eigen oma missen en me afvragen waar haar naaispullen zijn, haar krulspelden en koektrommel, hoe we zo onzorgvuldig hebben kunnen zijn ze te laten oplossen in het niets en alleen haar sieraden hebben bewaard, haar serviezen.

Wat The Survival of the Faintest ontroerend maakt is dat de installatie het schijnbaar waardeloze letterlijk optilt. Het gewichtloze krijgt gewicht, zo lijkt het regenkapje op zichzelf te staan. Een stukje stof wordt een onaffe kraag. Geborduurde rozen hebben geen kussen meer nodig. Doordat de onderdelen van deze verzameling ieder hun eigen plek krijgen, een gelijkwaardig podium, verkrijgen ze een persoonlijkheid.
Deze objecten zijn getuige geweest van een mensenleven én van een tijdperk. De potjes, doosjes, linten, pennen behoren toe aan de eerste helft van vorige eeuw. Daarmee zouden het ook de dierbare bezittingen kunnen zijn van mijn oma, die rond diezelfde jaargangen haar inboedel en prullaria bij elkaar scharrelde om die nooit meer los te laten. Het zijn de materialen, het gebutste hout, de smoezelig geworden stof, het verroeste blik, die toebehoren aan de jaren voor en na de oorlog, aan Hollandse zuinigheid, aan zorg dragen voor het kleine, ogenschijnlijk onbenullige. Een schril contrast met de bizarre vlucht die ons consumentisme inmiddels heeft genomen.

Die oorlog, die mensen tot spullen maakt, en de spullen van slachtoffers tot ontvreemding of vergetelheid veroordeelt, speelt ook een rol in de ontstaansgeschiedenis werk. Oma Lola vluchtte in 1937 als klein Joods meisje vanuit Duitsland naar Nederland. Binnen de context van de Holocaust of welke andere genocide dan ook, vormen erfstukken voor velen een volledig onbereikbaar domein. Zo bekeken is erven een privilege. De mogelijkheid om spullen door je handen te laten gaan die aan je voorouders toebehoorden, te liefhebben en verzorgen wat zij liefhadden, wat zij verzorgden, is niet iedereen gegeven.

Wanneer ik de installatie in haar geheel bekijk, valt me iets anders op. Het beeld heeft wat weg van een explosietekening, een technische tekening van een machine of object, waarbij de onderdelen uit elkaar zijn getrokken om te laten zien hoe ze in elkaar zitten. En dat is het natuurlijk ook. Want wie The Survival of the Faintest tegemoet treedt, kan niet ontkennen dat hier een bom moet zijn afgegaan, dat zich hier een ramp heeft voltrokken, dat de lijm hier is opgelost.