De stad in stukken zagen – op atelierbezoek bij Hanna de Haan

Als dochter van een architect kreeg Hanna de Haan als vanzelf belangstelling voor gebouwde constructies en de manier waarop die in haar fantasie waren verbeeld. In haar jeugd probeerde ze te bewaren wat voor haar ogen verdween. Zo bedekte ze in een winter papier met verzamelde sneeuw en legde het onder haar bed om te zien wat ermee gebeurde.
‘Ik probeerde het tijdelijke vast te leggen, voordat het definitief iets anders werd. Dat doe ik nog steeds. Een stad is voortdurend aan verandering onderhevig en is nooit af. Ik zoek plekken op waar steigers en bouwkranen staan om door te dringen tot het skelet van de stad dat altijd weer met massieve wanden wordt bedekt en je het zicht daarop beneemt.’
De bouwput beschouwt ze in haar werk als een min of meer vanzelfsprekende biotoop. Opbouw en afbraak van gebouwen laten onderdelen van het geraamte van een stad zien waar ze met haar werk in wil doordringen, voordat het weer een vast lichaam wordt.

Na de middelbare school ging Hanna de Haan in 1997 aan de voormalige Christelijke Academie voor Beeldende Kunsten in Kampen aan de studierichting Illustratie studeren. In Kampen was er een wisselwerking tussen studenten theologie en de naar persoonlijke vrijheid zoekende studenten van de kunstacademie. Hanna de Haan had op de academie een grote eigen werkruimte en kon zich er goed ontwikkelen. Ze is gereformeerd opgevoed en heeft het geloof als beklemmend ervaren, maar ze heeft er op haar eigen manier invulling aan gegeven.
‘Ik ben inmiddels lid van een evangelische kerk in mijn woonplaats Den Haag, maar ik maak geen religieus werk. Een christelijke bakker bakt toch ook geen religieus brood? Groepen mensen die ondergeschikt zijn aan theologische regels vind ik ingewikkeld, want niemand lijkt op elkaar. Lid zijn van een gemeenschap helpt me wel om op andere manieren met mensen om te gaan.’

Ze studeerde in 2011 af met vrije grafiek, begeleid door docenten autonome kunst zoals Paul van Dijk. Tijdens haar studie was ze er al achter gekomen dat ze geen praktijk als illustrator wilde, omdat het maken van werk in opdracht haar behoefte om vrij werk te maken beknotte. ‘Het leek me daarom wel eng om afgestudeerd te zijn en als beeldend kunstenaar te gaan werken. Ik zag toen een briefje op een lantaarnpaal in Valencia, waar ik een maand bij een hospita in huis woonde, met informatie over een tijdelijk verblijf. Daar heb ik toen op gereageerd en ik kon de rest van het jaar bij een stel in die stad in een soort meterkast gaan wonen. De kunstacademie in Valencia wilde me eerst niet als cursist ontvangen, maar ik ging daar op Spaanse les voor migranten en daardoor kon ik uiteindelijk toch lessen op de academie volgen. Ik ben een jaar in Valencia gebleven.’

Hoewel ze haar ervaringen in Spanje niet had willen missen, bleek bij terugkeer in Nederland dat ze haar contacten in de Nederlandse kunstwereld kwijt was en dat ze hier opnieuw moest beginnen. Via een antikraakorganisatie kon ze gaan wonen en werken in het voormalige beursgebouw voor bloembollenhandel Treslong in Hillegom.
‘Er waren daar enorme zalen – in 1964 hebben The Beatles er nog opgetreden – waar ik op mijn vouwfietsje doorheen reed. Ik heb er de eerste maanden in mijn eentje gewoond. Ik had toen al mijn drukpers, zodat ik houtdrukken kon maken, een techniek die ik nog gebruik en waarmee ik steeds meer ben gaan experimenteren. Ook door de houtplaten na het drukken te verzagen en te versnijden en er objecten van te maken, maar dat is iets wat ik pas de laatste tijd ben gaan doen. Ik zaag mijn stadsgezichten in stukken om er iets nieuws mee te bouwen.’

Een beeldende kunstpraktijk wist ze in die tijd niet goed te realiseren. Na het jaar in Hillegom is ze in 2004 in Den Haag met behulp van het centrum voor beeldende kunst Stroom in een atelierwoning vlakbij Kijkduin terechtgekomen. Om in haar onderhoud te voorzien had ze heel veel bijbaantjes en kwam ze nauwelijks aan haar eigen werk toe.
‘Om die situatie te doorbreken ben ik literatuurwetenschap gaan studeren in Leiden en ik heb daarin ook mijn bachelor behaald. Maar ik vond het wel lastig dat ik alleen maar dingen bestudeerde die anderen hadden bedacht en dat ik in dat vakgebied niet zelf beeldend creatief kon zijn. Ik heb wel veel gehad aan de Honours Class Seeing and Naming onder leiding van professor kunstgeschiedenis Kitty Zijlmans aan de KABK. Die cursus richtte zich op de reflectie van het kunstwerk en de verbale articulatie van die ervaring.’

Sinds 2010 heeft Hanna de Haan een zelfstandige beroepspraktijk als beeldend kunstenaar en in het verlengde daarvan werkt ze als museumdocent voor het Kunstmuseum in Den Haag en Escher in het Paleis. Inmiddels beschikt ze over een sfeervol atelier aan de Houtzagerssingel dat langzamerhand, doordat haar werk meer en meer een monumentaal karakter krijgt, te klein dreigt te worden. Ze tekent vooral stadsgezichten door vaak in Den Haag en andere steden plekken te gaan tekenen waar gebouwd of gesloopt wordt.
‘Ik probeer die veranderende stadsbeelden in het snel tekenen van lijnen en vlakken vast te leggen. Ik geef me aan de situatie over en wil eigenlijk vergeten wat ik zie en een op zichzelf staand beeld maken. De tekeningen gebruik ik om ze om te zetten naar houtdrukken die ik op mijn eigen pers tot stand breng. Door het werken in die verschillend technieken is het een veranderlijk proces, maar uiteindelijk vind ik een houtdruk toch een statisch beeld. Ik ben daarom proefdrukken gaan verknippen en verscheuren om ze als collages anders in elkaar te monteren en zo nieuwe werelden te creëren. De houtplaten die ik sneed heb ik altijd bewaard en die zaag ik nu in stukken om daarmee sculpturale objecten te maken, bouwsels die een zelfstandige vorm hebben. Ze worden steeds groter en krijgen een eigen architectonische vorm alsof het decorstukken in een theater zijn of zetstukken in een film.’

De expressieve vorm die Hanna de Haan aan haar stadsgezichten geeft roept associaties op met filmdecors als de kartonnen sets van Das Cabinet des dr. Galigari uit 1920 van Robert Wiene. Hoewel haar werk direct is ontleend aan eigentijdse gebouwen en stedenbouw doet haar handschrift vermoeden dat je met een hedendaagse Piranesi van doen lijkt te hebben. Ze dringt met haar werk door tot het wezen van stadsarchitectuur dat een megalopool karakter krijgt. In haar werk zit het vrijwel onmogelijke streven om je prettig te voelen in een meer en meer modulaire architectuur waarin verblijfsruimtes eindeloos worden opgestapeld.

Waar Hanna de Haan eerst in haar tekeningen en grafiek aan schaalverkleining deed – stedelijke architectuur werd tot handzame formaten teruggebracht – is ze in de loop van de tijd steeds omvangrijkere projecten gaan realiseren. Zo maakte ze in 2016 elf tekeningen op de glazen afscheidingswanden op de vijfde verdieping in het Sandersgebouw van de Erasmus School of Law in Rotterdam. Die glastekeningen laten bij uitstek zien hoe Hanna de Haan in haar tekeningen uit is op het tot stand brengen van een transparant doorzicht in gebouwen en stedelijke architectuur. Tijdens de verbouwing van dit pand werden twee doeken van 18 x 9 meter en 17 x 7 meter op de gevel aangebracht met de afbeeldingen van haar potloodtekeningen van Rotterdamse stadsgezichten. Haar werk werd opgenomen in het boek The Building speaks its own language over de rigoureuze aanpassing van dit gebouw. Voor de entree van het gebouw maakte ze ook de immense driedelige houtdruk Haven.
Naast dit nog werk in opdracht werkt Hanna ook aan grootschalig vrij werk. In 2018 maakte ze de cirkelvormige installatie Panorama Hèsjtek met een diameter van zeven meter met twintig grote houtplaten waarin ze een wandeling door een denkbeeldige stad aan zee verbeeldde. Ze ging ermee naar Panorama Mesdag waar het werk in 2019 te zien was en daarna ook nog in de Atrium City Hall van Den Haag. Dergelijke omvangrijke projecten geven haar beroepspraktijk een steeds ambitieuzer aanzien.
‘Tussen september 2018 en begin 2020 tekende ik wekelijks het bouwproces van AMARE, het nieuwe onderwijs- en cultuurcomplex van Den Haag. Het maken van elke tekening duurde maximaal een half uur en werd steeds vanuit hetzelfde gezichtspunt gemaakt; de vierde verdieping van de Centrale Bibliotheek. Dit leverde een serie van meer dan zestig tekeningen op.’
Ook gaat ze samenwerkingsverbanden aan met andere kunstenaars. Met Rik Buter werkte ze in 2020 in Ruimtevaart en Quartair in Den Haag aan een gezamenlijk tekenproject en ze hadden in 2023 een duotentoonstelling met een monumentaal werk van 3,5 x 10 meter in Studio Seine in Rotterdam. De timelapse-video van de totstandkoming van dat werk laat zien hoe vanzelfsprekend ze gezamenlijk tot een samenhangende verbeelding van een stedelijke constructie komen.
Met Henri Ardui deed ze in 2020 het project Kruisbestuiving en in 2023 Tussenstaat – tijdelijke constructies in beeld voor kunstruimte Anna3 in Antwerpen. Daarin lieten de kunstenaars zien dat de ons omringende ruimte steeds in beweging is, en dat architectuur geen statisch gegeven is. De menselijke aanwezigheid in de gebouwde ruimte laat een voortdurend veranderend gezichtspunt zien. Het werk van Ardui en Hanna de Haan varieert in dat opzicht tussen het verbeelden van realistische en denkbeeldige ruimtes. Voor het project stuurden de kunstenaars elkaar tekeningen toe waar ze ieder op hun beurt weer doorheen tekenden. Deze kleine tekeningen vormden het uitgangspunt voor grote inkt- en houtskooltekeningen in het kerkgebouw Sint-Anna-ten-Drieën.

De beweeglijkheid van het werk van Hanna de Haan neemt niet alleen in ruimtelijke zin toe, maar ook in de tijd. Door haar sculpturale objecten met lichtbronnen te beschijnen ontstaan dynamische beelden waarmee ze de veranderlijkheid van de gebouwde omgeving benadrukt. Meer en meer wordt haar werk ook door menselijke figuren in bezit genomen, alsof ze daarmee de kijker uitnodigt zich letterlijk in haar werk te verplaatsen en haar daar te ontmoeten.