Een archief in je hoofd
De tentoonstelling Performing Colonial Toxicity in Framer Framed stelt de eerste kernproeven die Frankrijk tussen 1960 en 1966 in de Algerijnse Sahara uitvoerde, centraal. Nieuwe, gelekte en gesmokkelde documenten uit diverse archieven worden in de expositie gepresenteerd in een multimedia-installatie. Joost Jungsik Vormeer bezocht Performing Colonial Toxicity en zag op een van de foto’s een tweede beeld: het resultaat van dubbele belichting. Deze afbeelding liet hem niet meer los.
Op tienjarige leeftijd kreeg ik het ledenblad van Greenpeace van een aardige overbuurman. Hij was lid van de organisatie en misschien was zijn achtertuin daarom zo paradijselijk, met een boomgaard, een volière, loslopende kalkoenen en een grote composthoop.
In het najaar van 1995 ging het bij Greenpeace vooral over de Franse kernproeven op Moruroa en Fangataufa. Door de opzwepende toon in de artikelen ontdekte ik dat er zoiets bestond als activisme. Ik weet nog dat er in Amsterdam een demonstratie werd georganiseerd en dat ik daar niet bij kon zijn, omdat mijn ouders niet mee wilden, en dat ik er die dag vaak aan moest denken. Ik was er in gedachten bij.
In 1995 voerde Frankrijk haar laatste kernproeven uit. De expositie Performing Colonial Toxicity gaat over de eerste kernproeven door dat land: 17 ontploffingen tussen 1960 en 1966 in de Algerijnse Sahara. In Framer Framed liep ik door een installatie van honderden A4’tjes die als puzzelstukjes grotere pagina’s vormen met titels als ‘RADIO-ACTIVITY’ of ‘EXPOSURE’. Hangend aan het plafond tonen deze pagina’s foto’s, bijvoorbeeld van de testlocaties, stills uit films en documentaires en verslagen van interviews met slachtoffers, mensen die in de buurt van de explosies waren.
Deze interviews zijn vaak even kort als veelzeggend. Een Algerijnse man, die in 1960 voor het Franse leger werkte, vertelde in 1992: ‘Some people are sick even now. (…) Everyone is sick. They cough and have headaches.’
Performing Colonial Activity is een archief dat tijd en aandacht vergt om te bestuderen. Het onderzoek is uitgevoerd door schrijver, historicus en curator Samia Henni en het kunstcollectief If I Can’t Dance, I Don’t Want To Be Part Of Your Revolution. De interviews vormen een eigen project. Een groep van vertalers zet zich vrijwillig in om ze uit het Frans naar het Engels te vertalen en te publiceren op een speciale webpagina. (Enkele interviews zijn eerst van het Tamazight naar het Frans vertaald.)
In de tentoonstelling bieden video’s van gesprekken met historici meer context. Een van de historici, Roxanne Panchasi, vertelt hoe moeilijk het is om informatie van de Franse overheid over de kernproeven te krijgen. Wel vond ze in een militair archief in Parijs een foto, die ze ook laat zien tijdens het interview. Op de foto, geschoten in 1960 in Algerije, zit een assistent-dierenarts in de buurt van de testlocatie achter twee gasflessen. De man werkte voor het leger en was naar Algerije gestuurd om dieren te verzorgen, dieren die kennelijk werden ingezet bij de kernproeven.
Op dezelfde foto is een tweede afbeelding te zien, het resultaat van dubbele belichting. Een fout, legt Panchasi uit, iets wat camera’s uit die tijd soms deden, twee beelden over elkaar heen schuiven. Op het andere beeld staat een Algerijns meisje. Wie was zij, vraagt Panchasi. En wat is er van haar geworden? Ze komt niet voor in officiële documenten. Volgens haar staan er op de foto twee slachtoffers. Een Fransman, van wie we de naam kennen. En een Algerijns meisje wier identiteit altijd onbekend is gebleven, maar die zich toch, door een technische fout, aan de kijker opdringt.
Dat meisje liet mij niet los. In de roman A Passage North van de Sri Lankaanse schrijver Anuk Arudpragasam kijkt de jonge hoofdpersoon bijna obsessief op internet naar foto’s van slachtoffers van de burgeroorlog (1983-2009). Slachtoffers die net als hij bij de Tamil-minderheid horen. De hoofdpersoon brengt de laatste jaren van de oorlog door in de relatief veilige hoofdstad in het Zuiden terwijl de meeste slachtoffers in het Noordoosten vallen, waar de Tamil Tigers een republiek willen stichten. Hij kijkt niet alleen naar foto’s van slachtoffers, maar leest ook artikelen over bloedbaden en verzamelt extra informatie, over het weer tijdens zulke aanslagen op Tamil-burgers en zelfs de bodemgesteldheid van de locatie. Zorgvuldig slaat hij alles op in zijn hoofd, uit schuldgevoel omdat hij een overlevende is.
Maar dit mentale archief, eerst nog een kwelling, verandert in een schrijn voor al die naamloze slachtoffers. En als de hoofdpersoon zich dat realiseert denkt hij aan een verhalend gedicht uit een Tamil-epos, over een man met weinig middelen die zijn leven lang een speciale liefde voor Siva voelt. Zijn grootste wens is om een tempel voor Siva te bouwen. Alleen heeft hij geen geld om zelfs maar een steen te kunnen leggen. Dan krijgt de man een idee dat even simpel als doeltreffend is. Waarom niet een tempel bouwen in zijn hoofd? Maandenlang werkt hij in gedachten aan het ontwerp, bedenkt een locatie, stelt zich de materialen voor en verzint de werkkrachten, nachtenlang ligt hij wakker en wijdt zich aan zijn wereldwonder.
Ik dacht aan die tempel toen ik door de expositie liep. De tentoonstelling is ook een schrijn en dan misschien niet zozeer het resultaat, maar eerder het onderzoek dat eraan voorafging, het project van de vertalers en de zoektocht van historici als Roxanne Panchasi naar meer informatie over het Franse kernwapenprogramma. De foto van het meisje zit nu in mijn hoofd.
—
Performing Colonial Toxicity is nog te zien in Framer Framed tot en met 14 januari 2024.
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl