Een inversie van de genderrollen – over Bakermatje van Fien de Smet en Luca Bötzel

Bakermatje is een monoloog, geschreven door Fien de Smet, gespeeld door Luca Bötzel. In een nogal krappe zijflank van de grote zaal van Theater Bellevue nam ik plaats. De acteur zat op een poef en was nabij. Dat wil zeggen: zijn aanwezigheid was intens, het zaaltje zo klein dat hij de toeschouwers stuk voor stuk in de ogen kon kijken. In de ogen kon kijken terwijl hij zijn spel begon.
En een spel is Bakermatje omdat de tekst wordt gevormd door de zorgen en beslommeringen van een jonge, zoekende, zwangere vrouw maar wordt gespeeld door een jongeman.

Een gimmick, zou je kunnen zeggen. Of een historische referentie naar hoe mannelijke acteurs in Shakespeares tijd alle rollen op zich namen omdat het toneel voor vrouwen ontoegankelijk was. Maar dat lijkt niet te zijn waar schrijver en acteur in dit geval naar zoeken. In eerste instantie dacht ik te weten wat Bakermatje poogt te doen. De makers tasten ze de grenzen van de geloofwaardigheid af en confronteren het publiek met zijn wens meegevoerd te worden. Want dat is het contract dat de toeschouwer met een film, kunstwerk of toneelstuk sluit: die wil boven alles meegevoerd worden. Sterker nog, dat is de hele reden dat ze zich in de rol van publiek laat dwingen. Zo, dacht ik, plaatst het stuk vraagtekens bij het huwelijk dat het kunstenveld is aangegaan met authenticiteit, identiteitspolitiek en representatie.

Naarmate het stuk vorderde en de tekst zich ontvouwde, kantelden mijn ideeën over de intenties van de makers. Want de jonge vrouw die onverhoopt zwanger is geworden peinst voornamelijk over de man die dit alles aanrichtte en op grote afstand blijft. Terwijl de gedachten van die jonge vrouw dus – het moge duidelijk zijn – door een man worden doorvoeld en uitgesproken. Die truc maakt dat Bakermatje door een inversie van de genderrollen te tonen, juist handelt over afwezige vaders die zowel figuurlijk als letterlijk op afstand blijven, al was het alleen al vanwege het simpele, koude feit dat zij niet zwanger kunnen worden. Het bakermatje, de oorsprong, het ondubbelzinnige begin ligt bij de moeder, en daar ligt zowel schoonheid als onrechtvaardigheid in besloten.
De voorstelling gaat helemaal niet over de vraag óf een man wel de rol van een zwangere vrouw kan spelen, want wie zich op het pluche nestelt kan niet anders dan bekennen dat dat inderdaad kan. Ik zou durven beweren dat de grenzen van het onvoorstelbare heel wat verder weg liggen.

Bakermatje maakt op zekere momenten gebruik van een videocamera, gericht op een deel van het decor dat zich aan het oog van de toeschouwer onttrekt omdat het achter een provisorisch opgehangen gordijn schuilgaat. Daar verschanst de acteur zich af en toe, en zo wordt de zaal gedwongen naar het scherm te kijken waarop de ‘behind the scenes’ beelden worden getoond. Het geeft de acteur de mogelijkheid een andersoortige omgang met zijn publiek aan te gaan en ons close-ups te geven; een onderonsje binnen een voorstelling die al één groot entre nous vormt.

Wat deze videobeelden ons ook geven is een innemende kadrering van de buik van de acteur. Linksonder zien we zijn piemel. De jongeman blaast zijn buik op, zodat die daadwerkelijk aan volume wint, de man in kwestie heel even zwanger is. Het vormde voor mij een onvergetelijk moment, misschien omdat het zo duidelijk kenschetst dat acteren, dat spel, theater en kunst boven alles een poging vormen: het in weerwil van alle onmogelijkheden proberen te bereiken van het onhaalbare.