Een pijn waar nauwelijks ruimte voor is – over A real pain

Column
21 januari 2025

Overgeërfde trauma’s staan centraal in A real pain, de tweede film van Jessie Eisenberg – een eigenzinnige combinatie van een buddy comedy en een Holocaustfilm. De neven David en Benji reizen af naar Polen, om de plek te eren waar hun net overleden Joodse grootmoeder woonde. In de sobere apotheose van de film, bezoeken ze concentratiekamp Majdanek. Maurits de Bruijn bekeek A real pain en maakte kennis met een vorm van representatie die hij voorheen niet kende.

Zelden huil ik in de bioscoop, maar ik kon me niet bedwingen bij A real pain. Het gebeurde maar liefst vijf afzonderlijke keren. Dan bedoel ik: natte wangen, droge wangen, natte wangen, droge wangen, natte wangen, droge wangen, natte wangen, droge wangen, natte wangen, droge wangen. Bioscoopzalen zijn de uitgelezen plekken om te huilen. Dat gegeven: de ruimte die rouw, angst en pijn mogen innemen, is precies waar de film over gaat.

A real pain bracht me terug naar een reis die ik maakte toen ik een jaar of twintig was. Een half leven geleden. Mijn ouders, twee van mijn broers en ik, reisden af naar Warschau. Wat ik me vooral herinner van die stad is de indrukwekkende hoeveelheid shoarmarestaurants die ze bezat. Maar ik at geen shoarma tijdens ons bezoek, omdat we vrij snel na aankomst weer vertrokken.

We namen de bus naar Auschwitz. Daar zagen we glazen vitrines die waren gevuld met koffers, schoenen, kleding. Een van die glazen displays zat vol met haar, geknipt en geschoren van de hoofden en lichamen van Joden en andere gevangenen, kort na hun aankomst in het kamp.
Toen ik die brute, liefdeloze verzameling haar zag, dacht ik het te ruiken, en die geur dreef me uit de barak die was omgesmolten tot tentoonstellingsruimte. Ik rende naar buiten en kotste tegen een boom.
De reden van onze reis was gelijk aan de reden dat David en Benji Polen bezoeken. Ook wij bezochten concentratiekampen. Ook wij waren onderdeel van een groepsreis. Ook mijn familie keerde terug naar het land dat onze voorouders anderhalve eeuw eerder hadden moeten ontvluchtten. We eindigden onze reis in Sobibor, het vernietigingskamp waar mijn grootouders en hun twee dochters werden vermoord.

Vorige week, zag ik A real pain. Ik had nooit eerder zo helder en confronterend representatie ervaren. Al is het – het moet gezegd – in dat kader jammerlijk dat Kieran Culkin die de rol van Benji op zich neemt, geen Joodse maar Iers-katholieke wortels heeft. Toch dient zijn personage als een bijna perfecte spiegel voor de rusteloosheid die ik heb gezien bij zoveel van mijn familieleden. Een fenomeen dat lijkt te worden aangezwengeld door een oude pijn waarvan we de exacte wortel waarschijnlijk nooit zullen vinden.

Naderhand dacht ik na over het belang van representatie. Allereerst is het troostend te ontdekken dat er mensen zijn die op je lijken. Met een gezicht als het jouwe, tenen als de jouwe, pijn die op de jouwe lijkt.
Een ander prachtig iets is dat representatie ons iets leert dat verborgen ligt. Als Nederlandse Joden zijn onze verhalen gemarginaliseerd, onze pijn is verzwegen, onze populatie uitgemoord. Om andere Joden, levende, grappige, waarachtige Joden op het grote scherm te zien, om ons ruimte in te zien nemen, te zien hoe onze verhalen een podium krijgen, zelfs te zien hoe anderen die verhalen tot zich nemen, is een vorm van genezing. En het kan ons op een heel concrete manier helpen.

Dankzij de HBO-serie Transparent die in september van 2014 opdook, leerde ik over intergenerationeel trauma, omdat een van de personages zich in die materie onderdompelde. Die verhaallijn heeft mijn eigen onderzoek aangezwengeld. Het zou zomaar kunnen dat ik, zonder die serie te kijken, nooit tot de realisatie was gekomen dat mijn pijn direct verband houdt met de pijn van mijn moeder – die als enige lid van haar gezin de Holocaust overleefde.

Wat me het meest trof aan A real pain, waren de laatste scènes. De personages die zich hebben overgegeven aan deze groepsreis bezoeken Majdanek, het concentratiekamp dat zich op een steenworp afstand van het centrum van Lublin bevindt. Het is alsof er iets valt, breekt, stokt. De film verliest haar ritme, haar leven. Er worden geen grapjes meer gedeeld, er is geen dialoog, alleen de afzonderlijke elementen van het kamp en de gortdroge, kale beschrijvingen van de gids. Dit zijn de barakken. Dit zijn de gaskamers.
Het is een ontnuchterend moment, in een film die niet alleen over pijn gaat maar ook over de manieren waarop we eraan proberen te ontsnappen. Beide protagonisten bezitten een dwingende rusteloosheid: die van Benji is naar buiten gekeerd, vinden we in zijn botte eerlijkheid, zijn aandachtszoekende aanwezigheid. Davids ongemak keert naar binnen, maakt hem nerveus, gesloten, niet in staat de teugels te laten vieren, genieten, los te breken.
Maar dat doet er allemaal niet toe aan het einde van de film. Wat ertoe doet is dat de leden van de groep allemaal getuige zijn van de verschrikkingen die hen tot op de dag van vandaag achtervolgen. Heel even, verbindt hun pijn hen. Om daarna weer uiteengedreven te worden door drukke levens, door compleet verschillende coping mechanismen, door de tijd en wat die van ons verlangt.

#mc_embed_signup{ font:14px Riposte, sans-serif; font-weight: 200; } #mc_embed_signup h2 { font-size: 3.6rem; font-weight: 500 } #mc_embed_signup .button { border-radius: 15px; background: #000;} #mc_embed_signup /* Add your own Mailchimp form style overrides in your site stylesheet or in this style block. We recommend moving this block and the preceding CSS link to the HEAD of your HTML file. */

Schrijf je in voor de nieuwsbrief

* verplicht
Email formaat
(function($) {window.fnames = new Array(); window.ftypes = new Array();fnames[0]='EMAIL';ftypes[0]='email';fnames[1]='FNAME';ftypes[1]='text';fnames[2]='LNAME';ftypes[2]='text'; /* * Translated default messages for the $ validation plugin. * Locale: NL */ $.extend($.validator.messages, { required: "Dit is een verplicht veld.", remote: "Controleer dit veld.", email: "Vul hier een geldig e-mailadres in.", url: "Vul hier een geldige URL in.", date: "Vul hier een geldige datum in.", dateISO: "Vul hier een geldige datum in (ISO-formaat).", number: "Vul hier een geldig getal in.", digits: "Vul hier alleen getallen in.", creditcard: "Vul hier een geldig creditcardnummer in.", equalTo: "Vul hier dezelfde waarde in.", accept: "Vul hier een waarde in met een geldige extensie.", maxlength: $.validator.format("Vul hier maximaal {0} tekens in."), minlength: $.validator.format("Vul hier minimaal {0} tekens in."), rangelength: $.validator.format("Vul hier een waarde in van minimaal {0} en maximaal {1} tekens."), range: $.validator.format("Vul hier een waarde in van minimaal {0} en maximaal {1}."), max: $.validator.format("Vul hier een waarde in kleiner dan of gelijk aan {0}."), min: $.validator.format("Vul hier een waarde in groter dan of gelijk aan {0}.") });}(jQuery));var $mcj = jQuery.noConflict(true);

Meer Mister Motley?

Draag bij aan onze toekomstige verhalen en laat ons hedendaagse kunst van haar sokkel stoten

Nu niet, maar wellicht later