Engelen met geweren

4 april 2014

Zanger Marc Pantus komt net terug van een repetitie als we elkaar ontmoeten op een terras precies voor zijn huis. Als snel begrijp ik waarom we hier hebben afgesproken want het is een lange slingerende route met trapjes op en af door een verbouwd pakhuizencomplex voor we zijn appartement bereiken. De deur gaat open en ondanks de kleine ruimte is het alsof je een kerk binnengaat: op tafeltjes, op sokkels en aan de wand pronken kleurrijke christelijke beelden: een Maria met kind, de heilige Antonius of de martelwerktuigen van Christus in een glazen fles, zoals je ook een schip in een fles kent. Zijn appartement wordt bevolkt door engelen, die via eBay tot hem zijn gekomen. Vreemde geschilderde engelen, geen onaardse witte lichte wezens, badend in hun immateriële goedheid, maar aardse ventjes, in Europese kleding met pofmouwen en met geweren in hun hand. In de huiskamer hangen drie engelen naast elkaar, in zijn slaapkamer hangen er zes rondom het hoofdeinde. De rest staat in de berging.

Rondwandelend in een museum in Salamanca, Spanje kwam Marc Pantus terecht op een expositie met kunst uit Cuzco, Peru. Daar ontmoette hij deze bizarre gewapende engelen. Een jaar later zag hij soortgelijke werken op een vlooienmarkt in Madrid en kocht ze meteen. Pantus dacht iets volkomen unieks in huis te hebben gehaald maar toen hij op een regenachtige zondagmiddag ‘engelen met geweer’ googelde kwam hij erachter dat je deze vreemde engelen gewoon via het internet kon bestellen. ‘Angeles arcabuceros’. Na de eerste teleurstelling sloeg hij aan het verzamelen. De schilderijen zien er oud uit, ze zijn gerafeld of gebladderd maar hun werkelijke leeftijd is moeilijk na te gaan.

Ik probeer zijn fascinatie voor deze engelen te ontrafelen en Pantus houdt vol dat het puur om de afbeelding gaat: ‘wel de plaatjes niet de inhoud.’ De werken zijn geschilderd in de traditie van de Spanjaarden die in 1533 de hoofdstad van het oude Inca rijk Cuzco hadden veroverd en de bewoners dwongen om zich te bekeren tot het katholicisme. Terwijl hun handen braaf de instructies van de overheersers volgden, hielden de Indianen in hun hoofd vast aan het eigen geloof door de katholieke symbolen anders te interpreteren. Maria was gewoon hun Pachamama, de moeder van de kosmos. De geweren van de Spanjaarden vergeleken ze met de invloedrijke donder- en bliksem krachten van de zonnnegod van de Inca’s. Al gauw gingen de inheemse kunstenaars hun eigen weg door er volkskunst van te maken volgens het principe: ‘niet zo echt mogelijk maar zo duidelijk mogelijk’.

Pantus is musicus, regisseur en zingt regelmatig een oratorium, een muziekstuk dat meestal het lijden van Christus als onderwerp heeft. ‘Wie naar oratoria luistert begrijpt wel waar het om gaat, namelijk om het vieren van de schoonheid, om de rijkdom te tonen, en daar ben ik voor. Volkskunst maakt het drama van het lijden tastbaar en reëel en juist dan krijgt het betekenis voor de mensen. En dat is precies wat je als kunstenaar nastreeft, dat je kunst iets betekent voor je publiek. Engelen associëren wij met lichtheid, een vergeestelijkt wezen zonder lichaam. Hier zijn het blozende ijdeltuiten, en dan ook nog met een geweer. Ze zweven niet zoals engelen meestal doen maar staan op de grond. Het gebruikelijke zwaard is een viriel symbool maar een geweer is gevaarlijker. Aan hun geslachtelijkheid valt hier niet te twijfelen, het zijn jongetjes in te rijke gewaden, en al die tegenstellingen bevallen me. Als ik zelf iets zou willen zijn dan graag een engel met een geweer.’

De Volkskrant en de NRC schreven over de tentoonstelling BE CALM’, een tentoonstelling samengesteld door Hanne Hagenaars met kunstwerken uit Amsterdamse woonkamers. BE CALM is nog t/m 19 april 2014 te zien in CBK Amsterdam.