De mathematische omgevingsvormgeving van Hans van Lunteren

Ik weet nog goed toen het mij als kind voor het eerst lukte om erboven op te klimmen. Ik rende met een grote aanloop tegen de schuine onderste helft van de vierkante steen op en sprong omhoog. Vervolgens hees ik mezelf op en zat ik er bovenop. Eerder was het me alleen nog maar gelukt om tegen de steen op te springen en me eraan vast te klampen, totdat mijn verkrampte armen moesten opgeven. Dit keer overwon ik de steen.

Deze ‘steen’ heet volgens de website van gemeente Nijmegen: Sculpturen en omgevingsvormgeving – een naam die doet vermoeden dat deze door de gemeente zelf is bedacht – en is onderdeel van een tweeledig kunstwerk. Naast de steen staat nog een metalen kleinere vorm en tezamen vormen ze één werk. Hans van Lunteren (1945) plaatste het werk in 1989 in Nijmegen-Oost op een driesprong tussen de Daalsedwarsweg, Goesbeeksedwarsweg en de Fort Kijk in de Potstraat (een naam waar de gemeente duidelijk beter haar best op heeft gedaan). Deze wegen werden in de jaren ’80 gebruikt als afsnijroutes waardoor de gemeente besloot een klein pleintje aan te leggen om de automobilisten te dwingen vaart te minderen.

Van Lunteren werd gevraagd voor dit pleintje een sculptuur te maken. De kunstenaar is vooral bekend vanwege zijn werken in de publieke ruimte. Hij maakt regelmatig mathematische vormen die refereren aan de context van de locatie. In dit geval heeft de grote steen een naar binnen gekeerd kruis aan beide zijden als verwijzing naar hoe het werk is ontstaan: een kruispunt. Aan de overkant van de steen staat op het pleintje een kleinere metalen vorm, dit ziet de kunstenaar als een negatief van de ingedeukte steen. Waar de steen naar binnen steekt, steekt de metalen sculptuur juist naar buiten.

In zijn latere werk is Van Lunteren zijn mathematische vormen vaak in natuurlijke omgevingen gaan plaatsen om zo een contrast tussen het ‘rationele’ en het ‘organische’ te creëren. Omgekeerd plaats hij in stedelijke omgevingen juist meer organische vormen. Zo is momenteel zijn project Toevallig Groen, zaailingen van de stad te zien in de tentoonstelling De botanische revolutie in Centraal Museum Utrecht. In dit project verheft Van Lunteren ‘onkruid’ tot kunst. Als bewoners van Utrecht een plantje zien groeien kunnen zij dit stukje groen doorgeven aan de kunstenaar, waarop hij ervoor zorgt dat de gemeente het niet zal wieden (mits het geen overlast veroorzaakt). Zo worden spontaan opgekomen bomen in Utrecht niet direct weggemaaid en krijgt natuurlijk groen een kans om te overleven in een stedelijke omgeving. Een plek waar planten normaal gesproken alleen binnen strak geplande kaders mogen bestaan.

De steen op het Nijmeegse kruispunt zag ik nooit als een kunstwerk, het ging op in de omgeving. Vier jaar nadat de steen geplaatst werd kwam ik drie huizen verderop ter wereld. Ik speelde als kind op en rondom de steen en verhuisde nog voordat ik überhaupt na ging denken over objecten in de openbare ruimte die er anders uitzien dan de rest. Voor mij was dit object zoiets als een bankje of schommel: vormen in mijn omgeving waar ik een stuiterbal tegen aan kon gooien, bovenop kon zitten of hard omheen kon rennen. Ik ontdekte deze vorm pas als kunstwerk toen ik onlangs de kunstenaar sprak en hem online opzocht. Blijkbaar speelde ik als kind al met kunst. Het aanwezige stoepkrijt doet vermoeden dat het publiek er nog lang niet mee is uitgespeeld.