Koning tegen wil en dank
De koning verkent zijn toekomstperspectief onder het genot van een kopje koffie. Toen Nederland in het voorjaar in de ban was van de kroning van Willem Alexander, werkte kunstenares Marieke Warmelink in alle rust aan haar project Kantoor van de Koning. Ze concludeerde dat het koningsschap zoals dat nu in Nederland bestaat niet meer van deze tijd is en ging daarom actief op zoek naar een alternatief.
Warmelink trok afgelopen zomer zelf een koningspak aan en ontving bewoners in haar zelfgemaakte kantoor op de Nederduitse grens. Onder het genot van een kopje koffie zette Warmelink haar bezoekers aan na te denken over nieuwe bestuursvormen en andere manieren om het koningsschap in te richten. Is de monarchie in zijn huidige vorm houdbaar of moet hij aangepast worden? Wat is de relevantie van de koning in de huidige maatschappij? Wat is de rol van de koning en wat zou die moeten zijn? Deze en andere vragen passeerden de revue.
“Als ik mezelf afvraag hoe ik de wereld kan veranderen, weet ik ook niet direct het antwoord. Door als koning met mensen in gesprek te gaan heb ik bepaalde waarden die onder de mensen leven proberen te achterhalen,” vertelt Warmelink in Istanbul. In deze havenstad aan de Bosporus in Turkije zaaide ze aan het begin van dit jaar de kiemen voor haar Kantoor van de Koning in Nederland.
Voorloper in Istanbul en inauguratie in Berlijn
Na een residentie in 2010 keerde ze terug voor verschillende kunstprojecten; eerder dit jaar was dat voor het project Shared Voices. Ze vroeg voorbijgangers voor een mobiel muurschilderij van de Tweede Kamer achter een microfoon plaats te nemen en drie vragen over het politieke systeem in hun land van herkomst te beantwoorden. Het was de eerste aanzet van een denkproces over de vraag hoe er op een andere manier kan worden samengewerkt tussen regeerders en geregeerden.
Vervolgens lanceerde Warmelink in mei van dit jaar in Berlijn het Network of New Humanism (kortweg: NNH). Tijdens de lancering werd ze officieel geinaugureerd als koning van het netwerk. Het NNH dient als theoretiche achtergrond voor het Kantoor van de Koning. Drie belangrijke waarden staan aan de basis van het NNH: gelijkwaardigheid, respect en vertrouwen. Met deze uitgangspunten in het achterhoofd besprak de koning deze zomer zijn toekomstige rol.
Het Kantoor van de koning kwam niet zonder slag of stoot van de grond. Warmelink vertelt over de voorbereiding: “Ik werkte onder grote tijdsdruk en wist dat ik risico’s moest nemen, maar gelukkig zat alles mee. Voor mijn vergunning van de landeigenaar waar ik het kantoor wilde bouwen bijvoorbeeld, moest ik drie weken op een antwoord wachten, voordat men mijn plan met een droog “ja, dat is prima hoor” goedkeurde. Er was simpelweg geen tijd voor een ander antwoord. En tijdens de opbouw overleefden we de enorme storm, hittegolven en onweersbuien.”
Driehoeken voor een beter evenwicht der geslachten
Uiteindelijk verrees er een kantoortje, waarin de koning achter een bureau plaatsnam, omringd door drie rijkelijk gekleurde wanden. Behalve alle kleuren van alle politieke partijen uit Nederland en Duitsland valt het logo aan de bovenkant op. Binnen een gele driehoek wordt een grote, witte driehoek aan weerszijden geflankeerd door twee kleinere driehoeken. De grote driehoek, met de punt naar boven, staat voor de dominante, mannelijke macht, waarin ego’s en machtswellust domineren. Met de kleinere driehoeken, met de punt naar beneden, pleit Warmelink juist voor meer vrouwelijke waarden zoals dialoog en tolerantie en daarmee voor een herverdeling van macht.
Warmelink zocht niet alleen naar meer evenwicht tussen mannelijke en vrouwelijke waarden, maar ook naar een betere balans tussen de verschillende sociale lagen van de samenleving. Dat de koning kantoor hield in de publieke ruimte was met het doel publieksparticipatie zeer praktisch. “Ik hoorde van hele verschillende mensen hun mening over de monarchie,” vertelt Warmelink enthousiast over de inloop. Ze dronk een kop koffie met dagjesmensen en omwonenden, terwijl ze hen een enquête voorlegde en naar hun mening over de monarchie vroeg. Doordat de setting deels serieus was een deels geënsceneerd was, waren de reacties continu heel verschillend. “Een meneer stelde bijvoorbeeld een coup van slimme mensen voor, slimme mensen zoals hij…” aldus Warmelink.
“Als koning zorg ik ervoor dat we groter zijn dan de som der delen”
Terwijl ze burgers op audiëntie ontving, schreef Warmelink in haar rol als koning ook aan een koningstoespraak. Daarin spreekt ze tussen het wildgroeiende onkruid naast haar kantoor haar publiek toe. De idealen van het NNH klinken duidelijk door in de toespraak: “Als koning behandel ik het belang van ieder individu. Als koning zorg ik er ook voor dat wij als geheel groter zijn dan de som der delen.”
De koning legt verder uit aan het hoofd te staan van een internationaal netwerk dat verder reikt dan een dorp, een stad of een land. In dat kader is het gekozen locatie voor het kantoor, het grensgebied Gronau-Glanenburg, symbolisch: “Hier houdt een koning kantoor die staat voor het grenzeloze en zoekt naar oplossingen door verschillen te verbinden,” vertelt Warmelink die naast een sjerp ook een Duits-Nederlandse broederschapsspeld op haar koningspak draagt.
Koning tegen wil en dank
“Als koning kan ik niet altijd zeggen wat ik wil,” vervolgt de koning, terwijl het onkruid in niemandsland heen en weer deint en de auto’s voorbij razen. “Als koning kan ik ook moeilijk zeggen: Ik heb er vandaag even geen zin in. Maar soms is het gewoon knap lastig me in mijn rol te schikken. Dan zou ik best willen zeggen: ik wil vandaag even geen koning zijn.” Dat de koning zich zo kwetsbaar en open opstelt, zou in een live-uitzending van de NOS ongetwijfeld betiteld zijn als een ‘stukje modern koningsschap’.
Het moderne koningsschap bracht Marieke Warmelink niet alleen in praktijk in het kantoor. Na genoeg meningen en waarden van burgers verzameld te hebben, week de koning met zijn kantoor uit naar de expositieruimte TETEM in Enschede, waar de audiënties doorgingen, terwijl Warmelink al het verzamelde materiaal exposeerde. De koningstoespraak was te zien en mensen konden in het kantoor oude enquêtes inzien of zelf nieuwe invullen.
Magie tussen fictie en werkelijkheid in Het Goede Gesprek
De tentoonstelling opende officieel zijn deuren met Het Goede Gesprek. In een paneldiscussie gingen gemeenteraadslid Jan van Lijf, toneelmaker Ab Gietelink en de kritische geschiedenis student Theo van Tijn in gesprek over de monarchie. Tientallen belangstellenden vergezelden hen in de discussie. Ook de paneldiscussie was een deels geënsceneerde performance waarin verschillende mensen een bepaalde rol toebedeeld kregen. Na een stukje college, waarin Warmelink als Koning nogmaals het huidige systeem en z’n makken uit de doeken deed, leidde ze een discussie met de panelleden, terwijl het publiek alternatieven aandroeg. Enkele van de aangedragen alternatieven waren de koning als minister van Troost, meer vrijheid van meningsuiting voor de Koning en een Koning die zich met de amusementssector bezighoudt in plaats van met de politiek.
Voor Warmelink kwam in de discussie alles samen. Deze Koning was in ieder geval erg content: “Tijdens de discussie ervoer ik een magie, waarin de lijn tussen fictie en werkelijkheid heel dun werd. Dat was precies waar ik naar op zoek was. Het publiek wist niet meer of ze mee moesten doen in een spel of serieus moesten reageren. Hun referentiekader veranderde, waardoor ze gedwongen waren anders te reageren. Dat maakte het geheel speels en verrassend.”
“De mensen willen blijkbaar geloven in schijndemocratie”
Warmelink kijkt dan ook tevreden terug op het Kantoor van de Koning: “Tijdens het project heb ik zelf ervaren hoe het is om een leider te zijn. Het project was voor het grootste deel mensenwerk. Ik moest continu beslissingen nemen bij veranderende de omstandigheden. Als ik geen beslissing nam gebeurde er niets, wat me dwong duidelijk te zijn en positie in te nemen. Ik merkte dat er veel mensen zijn voor wie het huidige bestuurssysteem niet voldoet, maar als je mensen vraagt hoe het anders zou kunnen, wordt het al snel lastig.”
De belangrijkste uitkomst is voor haar het benadrukken van de noodzaak om na te denken over de positie en de rol van het koningshuis: “Over het algemeen dragen we door ons stilzwijgen bij aan de instandhouding van een systeem dat indirect democratie in de weg staat. In ieder geval is het zo dat dit systeem democratie niet representeert. De koning wordt namelijk niet rechtsstreeks gekozen en beschikt niet over vrijheid van meningsuiting. Het draagt bij aan de ‘schijndemocratie’ waar we blijkbaar graag in willen geloven.”
Klaar is ze daarom nog niet. “Het is een thema dat nog altijd heel relevant is en alleen maar aan relevantie wint. Over de hele wereld hebben we de laatste jaren opstanden tegen de huidige bestuurssystemen gezien. Daarom wil ik graag nog een keer uitpakken met een vergelijkbare discussie op een groter podium.”
Warmelink lijkt het getij op mondiaal niveau inderdaad mee te hebben. Na het ontstaan van de Occupybewegingen, vormden deze zomer onder andere Turkije, Brazilië en Griekenland het décor van massale protesten tegen het systeem en voor meer macht bij het volk. Met het Kantoor van de Koning zaagde Warmelink op een kunstzinnige manier indirect aan de stoelpoten van datzelfde systeem. Maar vooral prikkelde ze tot nadenken over een schijndemocratie waar we blijkbaar in willen geloven.
“Als onderdeel van het Duits-Nederlandse kunst- en cultuurprogramma GrensWerte, werd het project ‘Kantoor van de Koning’ in het kader van het INTERREG IV A programma Deutschland-Nederland medegefinancierd door het Europese Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) en door de provincies Overijssel en Gelderland en de ministeries van Economische Zaken van Nordrhein-Westfalen en Niedersachsen. Het werd begeleid door het programmamanagement bij de Euregio.
Tan Tunali is freelance Turkije correspondent voor het TPO Magazine