Koninginnen, sterren en Schilders

27 april 2017

Allereerst wil ik zeggen dat het hartverwarmend is dat de Koninklijke aanmoedigingsprijs, om jonge vrije schilderkunst te stimuleren, ooit tot stand kwam en nog altijd bestaat. Het is geen sensationele prijs. Het speelt zich weliswaar af in een paleis, maar iedere winnaar hangt er zeer gelijkwaardig met twee werken op korte schotten als wanden, men kan het niet een echte ingreep in de ruimte noemen, maar het is niettemin ontroerend. Beperking als uitdaging. De kracht van een klein, maar geconcentreerd gebaar.

In het Zuid-Afrika waar ik vandaan kom, waren geen koningshuizen. Zuid-Afrika was eerst een kolonie van Nederland, later van Groot-Brittannië. Mijn moeder verzette zich indertijd door te weigeren op te staan wanneer het Britse volkslied ten gehore werd gebracht. In de late 70er jaren zong Johnny Rotten van The Sex Pistols in Londen zijn punkversie ‘God save the Queen; she ain’t no human being’.

Maar Holland is geen Engeland. In Nederland in 2011 is onze koningin Beatrix als staatshoofd wijzer en toleranter dan ons huidige kabinet. Die bewondert en steunt internationalisme in de kunsten, maar niet multiculturalisme thuis. Kunst was echter nooit mono, maar altijd poly met betrekking tot andere culturen. (Van Gogh ging naar Frankrijk, Alma Tadema, geboren in Dronrijp, werd tot ridder geslagen in Engeland, Mondriaan en De Kooning gingen naar Amerika…).
Toen ik jong was, dacht ik dat koninginnen, behalve in sprookjes, alleen nog maar in Walt Disney films leefden. En dat er na Henry VIII en de Franse Revolutie geen prinsessen meer over waren. Ik was bezorgd dat daardoor ook alle prachtige lange avondjurken zouden verdwijnen. Gelukkig was dat niet zo. Komt tijd, komt mode.
Niet dat schilders in onze tijd veel met kleding doen, maar wat zou droomland Amerika, filmhemel Hollywood zijn zonder zijn Oscar-uitreikingen? Dit doet mij denken, van prinsessen naar presidenten, aan een ander Amerikaans moment: de hartbrekende, sensuele filmbeelden van Marilyn Monroe die ‘Happy Birthday Mr. President’ zingt voor JF Kennedy in 1962, een paar maanden voor haar dood. Is er een schilderij met soortgelijke toon te vinden? Misschien Rembrandt’s tragische Lucretia’s, haar zelfmoord na geschonden eer. Deze horen tot de allermooiste schilderijen die ik ken. Minder bekend in Nederland, waarschijnlijk omdat ze zich in Amerikaanse collecties bevinden en niet vaak reizen.

Heeft het schilderij ergens nog een vanzelfsprekend, gemeenschappelijk thuis? Het museum is geen veilige haven meer. Ik weet: er is te veel van alles, maar het is toch mooi om iets van onze ijdelheid voor het nageslacht te bewaren. Jeff Koons is de eerste moderne kunstenaar die onlangs (2008) in Versailles zijn werk mocht tonen. Koons voelde zich thuis in het immense praalrijke paleis van Lodewijk XIV. Hij zei: ‘Wij zijn tijdgenoten’.

Europa was vanouds synoniem met schilderkunst, maar sinds de jaren vijftig nam New York City die rol over en was het gedurende lange tijd overal Amerika boven alles. Interesse voor de kunst van zogenaamde niet-westerse landen was gering, maar sinds de negentiger jaren begon de zoete ‘wraak’ van de ex-koloniën overal aanwezigheid op te eisen. Europa begon zich in ieder geval eerst oud, toen moe en toen bedreigd te voelen.

Marlene Duams schreef deze tekst voor het essay van de Koninklijke Prijs voor Vrije Schilderkunst in 2011, met haar toestemming herpubliceren we de tekst vandaag op de 50ste verjaardag van onze huidige koning. Je kunt je hier nog inschrijven voor de Koninklijke Prijs voor Vrije Schilderkunst 2017