Met Wikimedian Stella van Ginkel naar het werk van Heman Chong en Félix González-Torres in Shimmer

We komen binnen in een op het eerste gezicht lege ruimte, verlicht door felle TL-buizen. Iemand leest hardop van een telefoon en een stapel papier ligt prominent op de grond. Met de tentoonstelling Sequins, cycle 3 spelen Shimmer’s curatoren Eloise Sweetman en Jason Hendrik Hansma in op de informatiestromen die ons dagelijks omringen. De stapel papier is het werk ‘Untitled’ (1991) van de in de jaren negentig overleden kunstenaarFélix González-Torres. Op elke pagina is een blauw vlak gedrukt, verder is de pagina leeg. Mensen mogen een velletje meenemen, waardoor de stapel langzamerhand van omvang verandert en zo getuige is van de tijd en aandacht van de bezoekers. De curator beslist of en wanneer deze stapel wordt aangevuld.
Voortbordurend op González-Torres’ interesse in informatieproductie- en disseminatiemethoden zoals de drukpers, wordt het werk vertoond in combinatie met een belangrijke hedendaagse informatiebron middels de performance ‘Everything (Wikipedia)’ (2019) van de kunstenaar, curator en schrijver Heman Chong. In dit werk lezen performers hardop Wikipediapagina’s voor. Ze starten bij Wikipedia’s artikel van de dag, het uitgelichte artikel op de startpagina, en vervolgen hun pad door de gelinkte pagina’s vol van feiten en kennis.

Tijdens ons bezoek wordt het werk opgevoerd door Minsun Lee Kim, wier stem ons meeneemt door de Koreaanse versie van Wikipedia. In een voor ons onbekende taal worden de Wikipedia pagina’s zo een stroom van geluiden en klanken. Stella is ervaren in het schrijven en editen van dit soort teksten. Wat verandert er als deze worden uitgesproken door iemand? ‘Je kunt wel nog steeds horen dat dit geen verhaal is’, zegt ze. ‘Het is informatie. Maar het is geen informatie die ik versta. Zo kan een lang Wikipedia-artikel ook voelen, er is altijd méér.’
Die rol van taal intrigeert me. Stella vertelt me dat sommige onderwerpen op Wikipedia sterk uiteenlopen in verschillende talen. ‘Soms staan er over Nederlandse onderwerpen meer op de Engelse pagina’s omdat er meer mensen aan kunnen werken. Meestal zul je inderdaad zien dat de Engelse versie twee of drie keer zo lang is, behalve over specifieke onderwerpen zoals de Tweede Kamerverkiezingen.’ In welke taal je leest, beïnvloedt vervolgens je ervaring van Wikipedia als kennisbron.
Waarover wordt geschreven is in meer of mindere mate een reflectie van interesses, maar ook van culturen an sich. Dezelfde vooroordelen die te vinden zijn in een samenleving komen ook terug als gaten in de online kenniscollectie. Stella vertelt, ‘Ik ben bij Wikipedia gekomen vanwege een groepje dat meer vrouwen op Wikipedia wil krijgen. Er moeten meer vrouwen voor schrijven en er moeten meer artikelen komen over vrouwen en vrouwgerelateerde ontwerpen, vinden we. Nu gaan 80% van de biografieën over mannen, en maar 20% over vrouwen.’
In het schrijven van teksten voor deze pagina’s is het belangrijk om objectiviteit te bewaren, vertelt Stella. ‘Encyclopedieën staan niet bekend als hele lange discussies over het belang van iets in de maatschappij. Het is iets anders dan een woordenboek, maar het is zeker geen essay. Je moet eigenlijk alles wat subjectief kan zijn, erbuiten laten. Maar goed, bij een encyclopedie is op een gegeven moment zo’n boek klaar, bij Wikipedia niet.’ Die instabiliteit is ook inherent aan het werk van González-Torres, die ooit zei dat verandering het enige is dat permanent is.

Beide werken gaan voorbij aan een duidelijke inhoud of een gearticuleerde boodschap, maar richten zich juist de op verspreiding van informatie: de toon, het ritme, de intonatie. De ervaring en interpretatie zitten hem dan in het medium. Zoals bekend van Marshall McLuhan’s mediatheorie wordt het medium hier letterlijk the message. Terwijl wij aan het luisteren zijn, loopt de performer langzaam de tentoonstellingsruimte uit, de gang in. De stroom aan informatie ontsnapt aan de grenzen van het tweedimensionale scherm en weerklinkt door het gebouw.

De performer vervolgt haar voordracht in het Engels. Ik heb het gevoel dat ik iets leer, maar tegelijkertijd krijg ik geen grip op de informatie. Als we een tijdje aan het luisteren zijn, begint het te dagen: dit is een pagina over de bijbel. Het geeft een extra laag aan het werk, dat van zichzelf al speelt met de gelaagdheid van informatie. In de stroom van tekst, valt één zin me op: ‘some texts were always treated as more authoritative than others’.
In de geschiedenis duiden we tijdperken aan met belangrijke technologieën en uitvindingen, zo leven we momenteel in het ‘informatietijdperk’ waarin informatie onder de invloed van digitalisering handelswaar is geworden. Wikipedia neemt daarin een bijzondere rol in. ‘De filosofie is dat er geen centrale macht is, alleen heel veel geaggregeerde kennis’, zegt Stella. In plaats van één auteur, worden teksten geschreven door een wijdverspreid netwerk van individuen over de hele wereld. ‘Het is in zekere zin een hele democratische vorm van informatie die we daarvoor niet hadden, boven laten we zeggen het stereotiepe beeld van iemand die op een marktplein gaat staan en iets schreeuwt. Wikipedia maakt informatie voor iedereen toegankelijk, iedereen kan het delen, iedereen kan het lezen. Dat is heel anders dan tijden waarin mensen met meer macht vaker konden bepalen hoe informatie werd verspreid.’
Al luisterend naar de Engelstalige Wikipedia voordracht reflecteren we op de betekenis van deze manier van informatie ontvangen.  ‘Het voelt als dezelfde ervaring qua informatie. Maar aan de andere kant, als ik lees hoor ik het in mijn eigen stem’, zegt Stella. Ze vertelt me dat het voelt alsof je iemand hardop hoort lezen, maar diegene het niet per se opdraagt aan jou. Het wordt daardoor een intieme ervaring, je bent een getuige van iemands persoonlijke interactie met het internet. Daarbij heeft de tekst nu een lichaam, een persoon die het opleest met een eigen identiteit, stem, en accent.
Stella vertelt dat ze Wikipedia-pagina’s op een specifieke manier leest, met veel tabbladen open, klikkend van de ene naar de andere hyperlink. Die hyperlinks kun je in een voordracht of een print onmogelijk nabootsen. Waar je achter je computer als bezoeker van een Wikipedia-pagina kopjes ziet, leestekens, je kunt scrollen en kunt zien waar je bent, missen al deze aspecten in de voordracht. Opeens is een Wikipedia-pagina over de bijbel niet meer indexeerbaar, maar iets wat je ondergaat. Daar zit hem ook de crux van de tentoonstelling: de onmogelijkheid van het uitspreken van alle pagina’s en de absurde poging om daar toch een begin mee te maken.

Als ons bezoek ten einde loopt begint me pas op te vallen dat het in de tussentijd donker is geworden. Shimmer’s witte ruimte steekt nog meer af: de donkere buitenruimte reflecteert het felle licht en maakt van de galerie een geïsoleerde container, als een lege Wikipedia-pagina die nog moet worden aangevuld. Stella vertelde me dat er bij dat soort pagina’s altijd staat: ‘Dit is een beginnetje’.
Zoals Wikipedia-pagina’s ontstaan in de interactie met de schrijver, bestaan de werken bij Shimmer in de interactie met het publiek. Wikipedia vertelt me dat Félix González-Torres 45 verschillende versies heeft gemaakt van de formule van de stapel papieren. We pakken beide een pagina van de stapel op de grond. Opgevouwen in onze tassen gaat ‘Untitled’ (1991) met ons mee naar huis, op de fiets of in de bus en belandt uiteindelijk tussen stapels papier in een kast, of met een plakbandje aan een lege muur.

Sequins, Cycle 3 is te zien bij Shimmer op zaterdagen en zondagen tot en met 3 december, de performance vindt tweedaags plaats, om 15h en 17h.