De ‘R’ zit weer in de maand

Gertie vertelt:

“Ik bewaar ze in een grote doos. Je kunt er een propje van maken en strijkt ze zo weer glad. Het is zo fijn om ze door je handen te laten gaan. En ze knisperen zo lekker. Ik ben begonnen met ze te verzamelen toen ik op de lagere school zat. Als we ziek waren werden we thuis een beetje verwend. We kregen een boekje of iets om te knutselen en mijn moeder perste een (één!) sinaasappel voor me. Een andere fijne herinnering: een sinaasappel, in vier parten gesneden, uithappen. We moesten meestal netjes eten maar in dit geval hoefde dat lekker niet!

Gertie (R) en zus Nienke happen een stuk sinaasappel uit in de achtertuin

Sinaasappels waren vroeger een luxeproduct. Ze kwamen uit een ver land als Spanje of Italië. En ze waren iets van de winter (mensen aten toen de groenten en fruit van het seizoen). Een sinaasappel werd als kerstcadeau onder de kerstboom gelegd.
Ik ben geen verzamelaar van ‘het moet compleet’ hoor, ik bewaar ze gewoon als ik ze tegenkom. Het gaat me vooral om de mooie plaatjes. Soms zijn het net kleine schilderijtjes. Of er gebeurt iets grappigs in zoals sinaasappel die wordt gebruikt als fietswiel. Wat me ook fascineert is het feit dat de makers van de wikkels in Valencia en Italië blijkbaar rekening houden met het exportland. Je ziet er hier dus allerlei Nederlandse teksten en afbeeldingen op. Zo grappig. 

De simpele vormgeving spreekt me aan. De letters zijn soms zelfgemaakt. Ja, het is echte volkskunst! En het feit dat er maar een paar kleuren worden gebruikt, vaak maar twee of drie, en dat die kleuren elkaar overlappen, daar houd ik ook van. De afbeeldingen worden als het ware gestempeld. Die methode heet ‘anilinedruk’, dat gaat door middel van een speciale hoogdruktechniek en rubberen clichés. In mijn eigen werk maak ik ook vaak gebruik van rubberen stempels die ik met de hand maak. Daarbij gebruik ik vaak maar een paar kleuren inkt. Dus ja, er is zeker een verband met mijn eigen werk. Mijn illustraties zijn op het eerste gezicht eenvoudig, maar rijk aan grappige details.”

We bekijken Gerties verzameling op internet. Die gaat een eind terug in de tijd, maar niet tot het allereerste begin. Sinaasappelpapiertjes werden halverwege de 19e eeuw op Sicilië voor het eerst gemaakt, toen sinaasappels in grotere hoeveelheden geproduceerd begonnen te worden en verscheept werden naar het Italiaanse vasteland en de rest van Europa.
Wat opvalt: ze komen uit heel veel verschillende landen. Rond de Middellandse Zee (Spanje, Italië, Marokko, Israël (er is er zelfs één uit Palestina) en uit Zuid Amerika (Brazilië, Argentinië, Uruguay). De Verenigde Staten (denk aan Florida) ontbreken. Gertie weet te vertellen dat daar wel de prachtigste sinaasappelkistjes worden gemaakt.
Ik zie nu ook dat ze vaak een witte onderlaag hebben gekregen voordat de andere kleuren erop werden gedrukt. Dus het wit wordt niet overal uitgespaard. Zo springt de afbeelding er extra uit tussen al dat oranje fruit. Er is er trouwens nauwelijks één die met oranje inkt bedrukt is. Maar er zijn er wel weer een heleboel met goud: extra sjiek natuurlijk! 
Dat sinaasappels een luxeproduct waren zie je ook aan de papiertjes waarop ‘rijkdom’ wordt verbeeld zoals die van de hoorn des overvloeds of het (nep-) briefje van duizend gulden.
Andere thema’s zijn: vruchtbaarheid (rondborstige vrouwen, een kuikentje op een sinaasappel), strip- of tekenfilmfiguren, rooms-katholieke afbeeldingen, bloemen en dieren. En veel fantastische typografie.

De collectie van Gertie is niet alleen online te bewonderen. Tot 13 december 2013 is Signaalraam De Wijde Blik in Amsterdam, beheerd door Koosje Sierman, ingericht met een deel van de verzameling. Ik praat met Koosje over deze bijzondere tentoonstellingsplek.

Internet:
Gerties sinaasappelpapiertjes: 
www.flickr.com Foto’s van De Wijde Blik:
www.flickr.com 

Adres De Wijde Blik: 
Eerste Egelantiersdwarsstraat 64
Amsterdam
E-mail: ksierman@netland.nl