Niets gaat ooit helemaal verloren – over Yere Mi Sten van Augusta Curiel

Hun werk gaf mij een glimp van het leven in Suriname in die periode, zoals de foto van de Steenbakkerijstraat in Paramaribo. Links een vrouw die op de stoeprand lijkt te wachten totdat ze kan oversteken hoewel ze tijd genoeg zou moeten hebben om de naderende auto voor te zijn. Of kijkt ze naar de drie mannen en hun fietsen? Bij mij roept het beeld de verstilling op van een kleine stad in de tropen rond het middaguur. De hemel witter, dichter en compacter dan een lucht boven Nederland.

Letterkundige en curator Lucia Nankoe verdiepte zich in het werk van de zussen en stelde de tentoonstelling samen. In een interview met de Volkskrant vertelt ze dat Augusta en Anna Curiel vooral in opdracht werkten. Daarin waren ze succesvol. Opdrachtgevers wisten hen te vinden als fotograaf op Koninginnedag of een ander feest, vertelt Nankoe. En dat was bijzonder want in die tijd lag het meer voor de hand om voor zulke gelegenheden een mannelijke fotograaf te vragen.

Ik bleef naar de foto’s kijken. De stadsgezichten en afbeeldingen van gebouwen en bomen vond ik fascinerender dan de enkele portretten of groepsfoto’s. Op één portret na. In het museum had ik alleen het bijschrift gefotografeerd. ‘Portret van Aleidus Coenen (1877-1962), componist.’

Thuis zocht ik hem op. Geen Nederlandse pagina op Wikipedia. Wel een Duitse. Ik kwam alleen te weten dat hij gedichten van de Indiase schrijver Rabindranath Tagore op muziek heeft gezet. En hij is de componist van Twee klavierstukjes. De titel van het eerste stukje, ‘Hindoezang’, wijst ook op een interesse in India. Misschien ontstaan door de reislust van de geportretteerde.

Augusta Curiel heeft deze man – duidelijk jong, met een snor die wat uitbundig lijkt voor zijn smalle gezicht – gefotografeerd in avondkleding, voor een vleugel met één hand tegen de lessenaar en een andere in zijn broekzak. Op het instrument prijkt een buste. Het gezicht van een bekendere componist? Wat deed deze Aleidus in Paramaribo? Was hij er als reiziger, een voorbijganger in het koloniale Paramaribo? Hoewel ik denk dat een Europese Nederlander die in de koloniale tijd Suriname bezocht, nooit zomaar een voorbijganger had kunnen zijn, want dit woord suggereert afstand, een vrijblijvendheid die niet helemaal rijmt met koloniale verhoudingen. In hun koloniën waren Europeanen in de eerste plaats overheersers.

Of woonde Aleidus Coenen in Suriname? Waarschijnlijk is hij familie van componist Johannes Meinardus Coenen en pianist Willem Coenen (1836-1918). De laatste heeft een periode in Suriname gewoond. De familie Coenen bracht veel muzikanten en componisten voort. Toch kan ik Aleidus niet helemaal in de stamboomvertakkingen plaatsten. Dat hoeft ook niet meteen. Wel wil ik eens naar zijn liederen luisteren. Hoewel Tagore in de eerste jaren van de twintigste eeuw een beroemdheid was, vraag ik mij af wat precies in diens werk deze componist heeft aangetrokken.

Ik ben al langer geïnteresseerd in de invloed van Tagore. In Nederland was Frederik van Eeden een pleitbezorger en ook in Nederlands-Indië werd hij gelezen en verspreid, onder andere door Raden Mas Noto Soeroto, een dichter en journalist. In zijn prozawerk schreef Tagore over nationalisme, kolonialisme en het streven naar onafhankelijkheid. Hoe werd zijn werk gelezen in Suriname, waar vanaf 1873 groepen mensen uit Brits-Indië waren gearriveerd om op de plantages te werken? Foto’s in Yere Mi Sten werpen een blik op het leven van deze contractarbeiders en hun families. Heeft Aleidus Coenen een bescheiden rol gespeeld bij de verdere verspreiding van het werk van Tagore in Suriname?

Vorig jaar interviewde ik kunstenaar Tiago Santos in zijn atelier in Rotterdam. Hij werkt vooral met papier en ik vroeg hem of hij niet bang is dat dit materiaal sneller vergaat dan doek. Als je in eeuwen denkt. Maar alles gaat ooit verloren, zei hij. Daar kan ik ook nu niets tegenin brengen. Het is een ontnuchterende gedachte. En toch denk ik vaak het tegenovergestelde. Niets gaat ooit helemaal verloren. Dichtbundels van Raden Mas Noto Soeroto staan online. Het werk van Aleidus Coenen ligt opgeslagen in het Nederlands Muziekinstituut, waar ik misschien meer informatie over hem vind. En dankzij onderzoek door Lucia Nankoe krijgen de foto’s van Augusta en Anna Curiel een nieuw publiek.