Over ‘Als Uw Gat Maar Lacht’ – een film van Dick Verdult

7 september 2023

Tijdens het Internationaal Film festival Rotterdam 2023 ging de speelfilm ‘Als Uw Gat Maar Lacht’ van muti-media kunstenaar Dick Verdult (Eindhoven, 1954) in première. Het is een film die niet moet worden naverteld, maar die moet worden gezien. Om de film te introduceren is er zoals gebruikelijk wel een beschrijving gemaakt van wat de kijker wordt voorgeschoteld. Die kenschetsing is niet onwaar, maar kan onmogelijk recht doen aan de kijkervaring die je ondergaat als je de film op je af laat komen.

De beschrijving van het IFFR van ‘Als Uw Gat Maar Lacht’ (Engelse titel: ‘If Yes Okay’) luidt: ‘De familie Spijkerberg is absurd rijk, maar ook rijkelijk absurd. De vader – een dwaze, patserige zakenman – verzamelt als hobby mini-diorama’s van historische gruweldaden. Moeder is een voormalige prima donna die zich verzet tegen de grillen van de ouderdom en roem. Even bevoorrecht en achteloos wreed is hun dochter Amy, een opstandige maar ook enigszins teruggetrokken tiener die ernaar snakt uit haar gouden kooi te ontsnappen. Om een gevoel van controle te krijgen over haar van de buitenwereld afgeschermde leven maakt Amy een Kabuki-achtig toneelstuk als parodie op haar familie.’

De film wordt gekenschetst als een eigenzinnige zwarte komedie over de schaamteloze charmes van de superrijken, die lachwekkende pogingen doen om hun lege levens betekenis te geven. Ze komen niet bepaald sympathiek over, maar zijn toch aandoenlijk. Verdults film bevat een absurdistische vorm van maatschappijkritiek, maar de kunstenaar is zeker geen moraalridder. Om de synopsis te citeren: ‘De satire is dik aangezet, de sfeer speels, terwijl emotionele betrokkenheid wordt afgehouden. Het verzadigde kleurenpalet is een feest voor het oog. Toch is ‘Als uw gat maar lacht (If Yes, Okay)’ geen publiekspleaser. De film mijdt inkoppertjes en verrast met afwijkende scèneontwikkelingen en vormkeuzes. Het resultaat is een film die niet terugdeinst voor overdaad en wansmaak.’

Alles goed en wel, maar het tegenovergestelde is ook waar. De introductietekst bij de eerste beelden van de film zelf is veelzeggender: ‘Hoe kleiner het kooitje, hoe mooier de zang. Een glimlach van voren en een glimlach van opzij.’
Alles wat je in de film als stijlfiguur kunt beschouwen, wordt direct en letterlijk in beeld gebracht. Uiteindelijk heeft hoofdpersonage Amy een extra glimlach in een gat in haar wang. Ze heeft een werkelijk dodelijke charme die zo ongeveer het tegenovergestelde is als die van actrice Audrey Tautou in de populaire publieksfilm ‘Le Fabuleux Destin d’Amelie Poulain’ uit 2001. De hoofdrol bij Verdult wordt vertolkt door Lola Koppen die volkomen naturel de vijftienjarig Amy Spijkerberg een onmogelijke geloofwaardigheid verleent. Zij verzet zich tegen haar lot. ‘Mij hoor je in een klein kooitje niet meer zingen,’ laat ze weten. Je verbaast je nergens over, terwijl je je ogen uitkijkt. De kunst van de film wordt nooit verraden.
In het verhaal zingt de Nederlands band The Brownies op de Japanse tv hun hit ‘Als Uw Gat maar Lacht’. Je vermoedt, gezien ook de rest van de songtekst, dat het betrekking heeft op het darmkanaal, maar uiteindelijk is de ‘de glimlach van opzij’ van de vijftienjarige Amy als gat in haar wang de werkelijke eyeopener in de film. Die opening in het filmverhaal te zien ontstaan is als gewaarwording te vergelijken met het opengesneden oog in ‘Un Chien Andalou’, de fameuze korte surrealistisch film van Luis Buñuel en Salvador Dalí uit 1929. Bij Verdult steekt het Kabuki toneelpersonage van Amy haar vinger door haar wang. Het is niet zonder betekenis dat Dick Verdult met regelmaat resideert in Calanda, het geboortedorp van Luis Buñuel. Maar minder dan ‘Un Chien Andalou’ is ’Als Uw Gat maar Lacht’ een aaneenschakeling van droombeelden. Doordat Amy Spijkerberg het leven van haar familie in een traditionele Japanse theatertaal vorm probeert te geven, ontstaan allerlei vervreemdende effecten, die een commentaar zijn op het banale leven in al zijn decadentie dat de familie Spijkerberg leidt. Verdult is geen surrealist, maar vindt voortdurend speelse, organisch gegroeide oplossingen voor het onmogelijke werkelijkheidsgehalte van onbetaalbare scènes in zijn film. Het is niet allemaal echt, het is symbolisch.

Als zijn alter ego Dick El Demasiado, de populaire Zuid-Amerikaanse Cumbia-muzikant, heeft Verdult voor de film zelf de aanstekelijke muziek gecomponeerd. Het scenario schreef hij met Maria van Heeswijk. De cinematografie is van Luuk Bouwman die in 2017 de documentaire ‘Het Is Waar Maar Niet Hier’ over Dick Verdult maakte.

Door zijn connecties met Zuid-Amerika waar hij deels opgroeide (Guatemala en Argentinië) en zijn langdurige verblijven in Parijs en Zuid-Afrika heeft Dick Verdult een ander referentiekader voor zijn werk dan de gemiddelde Nederlandse kunstenaar. Dat veroorzaakt een mengeling van onbegrip en bewondering voor zijn beeldtaal. In Zuid-Amerika verschenen enthousiaste kritieken na vertoning van de film op het Buenos Aires Festival Internacional de Cine Independiente. De Los Angeles Times besteedde er aandacht aan, maar in Nederland achtten de gezamenlijke filmhuizen ‘Als Uw Gat Maar Lacht’ weinig geschikt voor vertoning in hun zalen, al komen sommige zalen op dat besluit terug. Er is een programma opgetuigd om de film toch onder de aandacht te brengen. Vanaf 14 september is ‘Als Uw Gat Maar Lacht’ op vele plaatsen in Nederland te zien, soms voorzien van een exclusief randprogramma.

Zie: alsuwgatmaarlacht.nl