Servië als prooi van agressieve ideologieën

Een meisje loopt langs de schilderijen, bij het zien van de werken lichten haar ogen op en komt er een lach op haar gezicht. Op elk schilderij reageert ze verrast, geschrokken, maar ook geamuseerd. “Ik herken mijn land hierin op heel veel verschillende manieren. Laten we zeggen dat het beter is om te lachen dan te huilen om het verleden.”
“Lachen en huilen”, is een treffende omschrijving voor de laatste tentoonstelling van Aleksandar Todorovic (33), een van de 100 meest veelbelovende kunstenaars wereldwijd volgens Thames & Hudson. Zijn werk is vol symboliek, zoals vlaggen, priesters, absurditeiten en de leiders van het oude land. Dit alles in sprekende, heldere kleuren die zorgvuldig zijn aangebracht met een minutieuze toets. 

In elk schilderij van Todorovic, vult een gekruisigd voormalig leider van Servië het centrum. Genageld op het symbool van zijn eigen idealen. De communistische president Josip Tito hangt aan een socialistische ster, Milos ‘Knez’ Obrenovic (de oude monarch uit 1800) rust op een dollar en de oude generaal Draža Mihailović is bevestigd aan een hakenkruis, waar hij door de oorlogscriminelen uit de jaren ’90 goed in de gaten wordt gehouden. De ruimte rond de leiders is gevuld met bedreigingen zoals inkomende tanks, bommen en raketten. In het geval van het schilderij Socialisme, zwaaien dikke mannen met zakken geld voor de hoofden van Marx en Engels, de grondleggers van het communisme, waarmee wordt getoond hoe het geld hun oorspronkelijke idee van gelijkheid verwierp.

Slim in het werk van Todorovic is hoe op complexe wijze alle elementen lijken bij te dragen aan de getoonde ideologie. Elk schilderij heeft een dominante vorm en elke getrokken lijn lijkt daaraan bij te dragen. Zo is het eerste doek voornamelijk rond en is alles terug te herleiden naar cirkelachtige vormen, wat direct doet denken aan gelijkheid en harmonie. Bij Kapitalisme (of Amerikanisme) staan blauw en groen centraal, wat staat voor liberalisme en geld. Het driehoekige kader toont de hiërarchie in de westerse samenleving die – in de ogen van Aleks – is gebaseerd op geld. Amerika’s slogan ‘In God we trust’ is treffend vervangen door ‘In Gold we trust’, we zien mannen in pak streven naar de top om bij het goud te komen. Fascisme daarentegen is voornamelijk zwart, hard en streng: scherpe lijnen en vierkanten.

De drie schilderijen zijn de voorbode van een groter en meer complex werk, welke niet direct gelinkt is aan een ideologie, maar een combinatie is van de eerdere drie. Dít is Servië. Dit keer geen gekruisigde leider, maar een arme Servische boer. Hij hangt aan een hakenkruis dat rust op socialistische sterren en dollartekens. Om hem heen rennen de dikke ‘leiders’ met geld in de ene hand en vlaggen van Europa, Rusland en Amerika in de andere.

Is het mogelijk om Servië te ontleden aan de hand van drie ideologieën?
“Dingen zijn nooit zwart-wit en ik wil niet doen alsof Servië een van deze ideologieën volledig representeert. Wie aandachtig kijkt, ziet dat veel oude leiders op meerdere schilderijen terugkomen. Onze oude nationalistische leider Slobodan Milošević (die voor het internationale gerechtshof moest verschijnen vanwege zijn oorlogsmisdaden in de jaren ’90) bijvoorbeeld, verschijnt in het socialisme schilderij omdat hij Tito bewonderde, daarnaast wordt hij in het kapitalisme schilderij geboeid en schrijft hij in het fascisme schilderij een contract terwijl hij over goud heen buigt. Samengevat: terwijl hij wijst naar het socialisme en gevangen wordt door het kapitalisme is hij uiteindelijk een echte nationalist. De schilderijen werken voortdurend op elkaar in omdat onze leiders voortdurend wisselen van ideaal.”

Het gebruik van hakenkruizen is opvallend en kan beledigend overkomen, waarom gebruik je ze zoveel?
“Servië was natuurlijk niet een deel van het nazisme, maar had wel te maken met veel nationalisme waarin mensen het fascisme herkennen. Het hakenkruis is een nazisymbool en tegelijkertijd het meest verschrikkelijke gevolg van sterk nationalisme. Dat is waarom ik het symbool ‘leen’. Ik wil het gevaar van deze ideologie benadrukken. “

Bent u een pessimist of louter realist?
“Ik ben onderdeel van een oorlogsgeneratie en heb mijn land verschillende keren uit elkaar zien vallen. Het is moeilijk optimistisch te blijven. Jongere Serviërs die de oorlog niet direct hebben meegemaakt zijn vaak positiever ingesteld. “

Zweef over het schilderij om de geschiedenis van Servië te ontdekken en de standpunten van Aleksandar Todorovic.
De tentoonstelling van Todorovic in de Stab-gallery in Belgrado is nu voorbij, maar zijn werk zal 18 september opnieuw worden getoond in Art Brute en Art Singulaire in Parijs.
Coen van de Ven is in Servië om te schrijven over jongeren die samen een verhaal vormen over de jaren ’90, een verleden wat in de Balkan is gekenmerkt door oorlog.

Vertaling: Floriek Landeweerd