Tussen waken en slapen

Slapende mensen moeten vast eenvoudig te schilderen zijn geweest. Slapende mensen liggen stil. In ieder geval wel in hun remslaap, kom ik later achter tijdens de lezing van bijzonder hoogleraar Psychologie aan de Rijksuniversiteit van Groningen, Douwe Draaisma.

De lezing ‘Dromen & Film, Dromen tussen de lakens en op het witte doek’, wordt georganiseerd door Roos Cornelius, winnares van het Kunststipendium 2014, een prijs die jaarlijks wordt uitgereikt door HanzeCAST, het Cultureel Studentencentrum Usva en de Kunstraad Groningen om jong artistiek talent te stimuleren. Cornelius studeerde dit jaar af aan de Academie Minerva en behaalde daarnaast haar bachelor Psychologie en Filosofie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Sindsdien onderzoekt ze als filmmaker de relatie tussen film en realiteit.

Draaisma neemt ons mee in de geschiedenis van films waar het over dromen gaat. Het prille begin van het weergeven van een droom ging via stop motion, wat ontdekt werd door Georges Méliès. Hij kwam per toeval achter de techniek. Toen zijn camera vast liep werden er meerdere foto’s achter elkaar genomen en bij het terug zien van de film leek een bus te veranderen in een koets en mensen uit de scène verdwenen of verschenen. Vanaf dat moment verschenen dromen op de stop motion manier in de films. Mélièrs liet bijvoorbeeld het bed staan waar de dromer zich in bevond en het decor daarom heen werd veranderd.

Verder verteld Draaisma hoe dromen bij mensen geregistreerd worden (slaapexperimenten) en hoe filmdromen vaak niet kloppen (schreeuwend wakker worden door een nachtmerrie gebeurd in het echt nooit). Hij verteld verder dat erotische dromen het moeilijkst te onderzoeken zijn en hij legt de verschillende fases in de slaap waarbinnen je wel of niet droomt uit. Je droomt namelijk alleen in je remslaap. Deze remslaap heb je vier of vijf keer tijdens je gehele slaap cyclus. Je motoriek wordt bij deze remslaap geblokkeerd. Dit voorkomt dat wat je droomt je in het echt gaat “uitvoeren” tijdens je slaap. Maar er zijn uitzonderingen. Slaapwandelen komt vooral bij kinderen voor. Daar kan diegene zich niets meer van herinneren na het wakker worden en het kan vaak weinig kwaad. Wat wel vaak een afschuwelijke ervaring kan zijn is wanneer je in je remslaap wakker wordt maar je motoriek nog uitgeschakeld is. Je bent bij bewustzijn maar je lichaam kun je niet bewegen. Een bijkomend effect is ook nog eens hallucineren. Waardoor de scheiding tussen een droom en de werkelijkheid komt te vervagen.

Tot slot kunnen mensen in het publiek vragen stellen aan Douwe Draaisma. Tijdens het beantwoorden van een van de vragen staat een man in het midden van het publiek plotseling op en draait zich om. Bij het geven van een teken staat de gehele achterste rij van het publiek ook op en ze beginnen te zingen: “Slaap kindje slaap’’. Op de drie muren wordt nu een buitenruimte geprojecteerd. Op de film zien wij weer het koor zingen, wat het Filharmonisch Kamerkoor Grønn blijkt te zijn. Een kudde schapen loopt het beeld in en weer uit terwijl het koor blijft zingen. Links en rechts van ons worden klapdeuren geopend, de kou van buiten dringt naar binnen. Het koor blijft zingen. Geluid van kleine hoefjes komt achter de linker deur vandaan. Een man loopt naar binnen met zijn gezicht richting de deur. Een klein kudde schapen wordt door hem naar binnen geleidt, druk stampend en om zich heen kijkend. Een vreselijke stank van schapen keutels en plas volgt.

Het grijze gebied tussen dromen en werkelijkheid heeft zich zojuist afgespeeld voor onze ogen. De stank van de keutels en het zien van de geprojecteerde schapen brengt de bezoeker in verwarring. Achter ons horen wij het Filharmonisch Kamerkoor Grønn, voor ons zien wij dit koor geprojecteerd op de wanden luidkeels zingen.

Met de informatie van Douwe Draaisma in het achterhoofd weet de toeschouwer dat hij zich bevindt in de remslaap. Het is belangrijk dat hij nu niet gewekt wordt.

Bekijk hier de website van Roos Cornelius