Wanneer vrouwen hun betrekking met de wilde natuur bevestigen – over ‘Meidenpracht, vrouwenkracht’ in Museum Kampen

We kijken naar een knalroze wandkast met ruim honderd potjes nagellak, op een tafeltje staan een discolamp en twee half opgedronken cocktails. Op de vloer liggen plastic bloemen, twee dildo’s, schemerlampjes met bloemmotief. Nail Studio is een werk van Tanja Ritterbex. Het is als een paradijsje waarin je uitgebreid met meisjes- en vrouwen dingen bezig kan zijn, je onbeschaamd mooi laten maken en jezelf versieren. In de naastliggende ruimte maakte Ritterbex een muurschildering over de hele wand, met uitgesproken kleuren en verfstreken. Het werk is energiek, expressief. Ze is ook actief als performer en maakt videokunst. In haar eigen leven en de online cultuur vindt ze aanleiding voor haar werk. In de voormalige Synagoge, een aantal straten verderop, zijn meer tekeningen en schilderijen van Ritterbex te zien, die ze maakte na de geboorte van haar dochter. Zonder gêne en met plezier brengt ze haar moederschap in beeld. Ook de installatie Milkproducing machine, een mooi opgemaakte, kolvende pop, is er te zien. 

Bij binnenkomst in de voormalige Synagoge komen we door een grote roze poort van nepbont, met rechts een schildering van een vagina waar in grote letters ‘Big vagina’ bij staat. Hoewel penissen overal afgebeeld worden in de publieke ruimte, zien we zelden een afbeelding van een vagina. Een vagina heeft ook zogenoemde schaamlippen, maar waar zouden vrouwen zich eigenlijk voor moeten schamen?
Vulva verbond maakte ontelbare vulva’s van felgekleurde textiel, onder andere voor kostuums in het werk Concupiscently Creatures. Pam Plaschek en Celine Terpstra richtten het verbond op in 2021 en studeerden een jaar later af aan ArtEZ in Arnhem. Sindsdien performen ze, onder andere bij Vogelpop, Down the Rabbit Hole en de Melkweg. Op hun site is te lezen: ‘We hebben elkaar gevonden in gezellig boos zijn, mooie kleurtjes en glitter. We leveren handwerk en doen ook aan handwerk. Wij dagen uit tot een ander, meerzijdig, perspectief door een utopische werkelijkheid te creëren waarin wij bevragen hoe het ook zou kunnen zijn. We zijn speculatief activisten.’ Ze leggen uit dat ze geïnspireerd zijn door intersectioneel feminisme, een term uitgewerkt door onder andere Gloria Wekker. Het gaat om het bewustzijn dat aspecten van identiteit (zoals gender, huidskleur, seksualiteit, leeftijd, klasse, opleiding, religie) invloed uitoefenen op onze maatschappelijke positie. Meervoudigheid van ervaringen en posities, meerstemmigheid in de gesprekken over ongelijkheid, zijn belang voor intersectioneel feministen. 

Het ‘gezellig boos zijn’, zoals Vulva verbond het noemt, is volgens hen een coping- strategie. Eigenlijk is het lachen, huilen en boos zijn tegelijk. Dit gevoel omzetten op creatieve wijze betekent gebruik maken van agency. Doen wat binnen je macht ligt om je te uiten, agenderen wat je belangrijk vindt. Ze vertellen dat ze door het werk van Ritterbex meteen zin krijgen om te maken. Ze herkennen zich in het toe-eigenen van verstopte aspecten van het vrouwelijke en deze een plaats geven in de context van vrouwenkracht.

In de werken van Marik Dik spelen meisjes en vrouwen meestal de hoofdrol. Ook de natuur is aanwezig, als mysterieuze achtergrond en bron van kracht. Vanuit de knalroze nagelstudio van Ritterbex belanden we in een andere wereld. Diks werk is ingetogen, maar uitgesproken. Op twee grote doeken zijn jonge vrouwen thuis afgebeeld, languit op de bank, een ander zittend met een laptop op schoot. Ze ogen kwetsbaar en tegelijk ontspannen, onafhankelijk. Van Dik worden ook diorama’s getoond, gemaakt van hout, papier, verf, gemengde materialen. Het zijn miniwerelden met de nodige humor. Bij het werk Jagen zien we wie de jagers zijn: twee vrouwfiguren in bikini. En in Okselhaar is het okselhaar nog langer dan de meisjesfiguur waar het aan toebehoort.
Bij een doek in de volgende ruimte staan we wat langer stil. Op de voorgrond staat een naakte vrouw in een bosachtige omgeving, haar armen opzij, schuin naar beneden gericht. Ze loopt weg en lacht breed, alsof ze ergens van bevrijd is. Aan de zijkant verderop staat een mannelijk figuur met zijn handen in zijn zakken, het masker van een wolf bedekt zijn gezicht. Hij staat er wat sullig bij. Een nieuwe versie van roodkapje? We praten over het hervertellen van verhalen en het scheppen van nieuwe perspectieven. Vulva verbond benadrukt dat de male gaze alomtegenwoordig is en dat we dat soms niet eens door hebben.

Het schilderij doet hen denken aan een meme op sociale media. Of een vrouw alleen in het bos liever een beer of een onbekende man tegen zou willen komen, dat is de vraag. Een meerderheid van de vrouwen kiest voor de beer. Op TikTok-account werd dit filmpje meer dan 17 miljoen keer bekeken en zijn er ruim 7.000 nieuwe video’s over deze vraag geplaatst. Mannen en vrouwen zijn volop met elkaar in discussie. Ik vraag me af of het constructief is om mannen en vrouwen zo tegenover elkaar te zetten, omdat het polariseert. De overgrote meerderheid van de mannen keurt dit gedrag en geweld, net zo sterk af als vrouwen. Toch is het eerst noodzakelijk om te erkennen dat vrouwen zich onveilig voelen. Het is niet te ontkennen dat veel vrouwen te maken krijgen met seksueel grensoverschrijdend gedrag, seksueel geweld of verkrachting. Daar wordt nu meer over gedeeld. Er lijken nog steeds foutieve aannamen een rol te spelen, zoals dat de man dierlijker is dan de vrouw en dat een vrouw verantwoordelijk zou zijn voor het gedrag van de man. We worden grootgebracht met een beperkte èn beperkende opvatting van het vrouwelijke. Onuitgesproken aannamen zichtbaar maken, dat is waar de female gaze zo waardevol voor is. Deze blik bevraagt de status quo.  

In schilderijen van Beth Namenwirth zijn de meisjeslijven, zonder hoofd of gezicht, ingesnoerd in hippe outfits. We zien heuppartijen, dijen en tailles, mooie gekleurde stoffen en texturen: wollig, zacht, glimmend. Vulva verbond deelt de fascinatie voor het tactiele, het karakter van de stof en aandacht voor detail. Namenwirths schilderijen zijn met plezier en humor geschilderd en tegelijk roepen ze een gevoel van beklemming op. De ruimten hebben geen ramen en niet alleen de kleding zit strak, ook de kaders zitten dicht op de huid. ‘Wat is de laatste mode, zie ik er wel goed uit?’, daar lijkt het om te draaien. De titels zijn er ook naar: well dressed, well tanned.
Op een andere muur zien we een portret uit circa 1660, van Geertrui Ten Zweege, afkomstig uit de vaste collectie van het museum. We worden aangekeken door een jonge vrouw met parelketting, in donker kleed met pofmouwen, wit kanten randje, de schouders vrij. Mooie keuze om het schilderij een plaats te geven in de tentoonstelling, in deze ruimte met lichtroze muren en knalroze plinten. Aan weerszijden ervan hangen klein formaat schilderijen van Namenwirth, rechts een taille in jeans gestoken. De blote huid van de onderbuik, tussen broekrand en de brede riem boven de navel, hebben precies dezelfde ronding als de blote schouders van Geertrui. Aan de linkerkant zien we een donkergekleurd rond taartje met toefjes room erop en drie kersen ernaast. Een oudere man, ook een bezoeker, loopt even naar het taartje en mompelt goedkeurend.

Vulva verbond vertelt dat ze ook binnen de kunstwereld niet altijd vrolijk worden onthaald door mannen. Zo werd op een festival bij wijze van grap de ‘n’ van Vulva verbond doorgekrast. Sommige grappen zijn minder leuk dan ze lijken. En misschien is de boodschap van Vulva verbond voor sommigen ook niet wat ze willen horen. Op hun instagram lees ik: ‘Beste witte cis man, we zijn klaar met leven in een patriarchale samenleving. Dus jank niet als een kleuter wanneer er verandering onderweg is, maar huil, voel en vraag om steun. Ook jullie mogen kwetsbaar zijn.’

We praten na over onze grootmoeders en de dienende rol die zij innamen ten opzichte van hun man. Ze leken zich te schikken, alsof dat hun lot was. Een aantal jaren geleden, niet lang voor mijn opa’s overlijden, kreeg ik van hem een aantal boeken die van oma waren geweest. Er zat een klein boekje bij, De Wolfsvrouw vertelt (1999) van Clarissa Pinkola Estés. Ik zag dat zij passages onderstreept had met potlood en er soms iets bijschreef. Het ontroerde me omdat het leek alsof ik een beetje met haar meelas. Dit stuk op pagina 50 is veelvuldig onderlijnd, ze schreef er bij ‘intuïtie’. ‘Wanneer vrouwen hun betrekking met de wilde natuur bevestigen, worden ze gezegend met een blijvende en innerlijke waker, een weter, een ziener, een orakel, (…)  Dus het woord wild wordt hier niet gebruikt in de moderne ongunstige opvatting van onbeheerst, maar in zijn oorspronkelijke betekenis, dat wil zeggen, een natuurlijk leven leidend, een leven waarin het criatura, het schepsel, een ingeschapen integriteit en gezonde grenzen heeft. Deze woorden, wild en vrouw, maken dat vrouwen zich herinneren wie en wat te zijn. Ze creëren een metafoor om de kracht te beschrijven die alle vrouwen bijstaat. Ze personifiëren een kracht zonder welke vrouwen niet kunnen leven.’   

Nancy Friday’s boek Diepe Gronden zorgde in 1973 voor een grote schok, omdat niet eerder publiekelijk was gedeeld dat vrouwen erotische fantasieën hebben. Vulva verbond moet daar wel om lachen. En een beetje huilen denk ik, met mij. Met hun werk Concupiscently Creatures stellen ze dit aan de kaak. De term ‘concupiscent’ duidt in de christelijke kerk op de neiging om zonde te begaan uit sensueel verlangen. Hoewel we allemaal seksuele wezens zijn, heerst er een fikse verkramptheid rondom dit thema. Vulva verbond vindt inspiratie in de rijkdom aan soorten en voortplantingswijzen die in de natuur te vinden zijn. Er bestaat niets afwijkends als we geen norm creëren. Een female gaze levert nieuwe bouwstenen voor samenleven.

De tentoonstelling Meidenpracht, vrouwenkracht is te zien tot en met 15 september 2024.