Alex de Vries

‘Wat heb ik nu weer gedaan?’ – op atelierbezoek bij Marja van Putten

Interview
3 februari 2025

‘Ik word zelf steeds normaler, maar mijn werk wordt steeds gekker’, vertelt Marja van Putten als Alex de Vries bij haar op atelierbezoek gaat. Als schilder werkte Marja jarenlang met een systeem waarmee ze haar doeken opbouwde met negen vakken die ze indeelt in drie basiskleuren: rood, groen en wit, en contrasten zoals binnen en buiten, hard en zacht. Geen systeem om het systeem, maar een houvast om haar composities dynamisch te maken. Drie jaar geleden gooide Marja het roer om en begon aan haar 2D-werken onder de noemer FemmeBRUT: textiele sculpturen van een groep gestalten met uiteenlopende achtergronden en karakters.

Dat Marja van Putten (Rotterdam, 1956) een radicale feministe zou worden die vanuit Amsterdamse krakersbolwerken activistische emancipatie zou propageren, stond niet in de sterren geschreven. Noch dat zij na die uitgesproken jonge jaren een weloverwogen praktijk als beeldend kunstenaar zou ontwikkelen. Ze werd geboren in een gereformeerd gezin in de wijk het Oude Noorden in Rotterdam waar de sociale controle binnen een gesloten gemeenschap intens was. Als een meisje een broek droeg werd er al schande van gesproken. In haar kunstenaarschap heeft ze dat oordeel op gedrag en leefwijze ver achter zich gelaten met werk dat tegelijkertijd systematisch en speels is, weldoordacht en opgeruimd, geordend, beweeglijk, persoonlijk en vrij.

Marja van Putten is in de eerste plaats een schilder, een fundamentele schilder zelfs, die in een vast raster van negen vakken op haar doeken systematisch juist visuele ordening ondermijnt. Toch bestond haar recente presentatie femmeBRUT 3D in november 2024 in kunstruimte de Bouwput aan de Ferdinand Huykstraat in Amsterdam-West – met als motto Anarchy in a white cube – uit een sculpturale installatie. In een bont gekleurd geheel figureerden daar in textiel en andere materialen uitgevoerde gestalten, die met elkaar een gevarieerde menigte vormden die je doorgaans aantreft op een drukke marktdag op de Albert Cuyp. De theatrale setting gaf me als bezoeker het idee dat ik met mezelf werd geconfronteerd in een situatie die ik weliswaar zelf had gekozen maar waaraan ik tegen alle verwachtingen in ondergeschikt werd gemaakt; alsof ik als concertgebouwbezoeker in een massa pogoënde punkers terecht was gekomen.
Deze textiele werken verwijzen naar traditionele handwerkvormen – haken, breien, borduren, weven, kantklossen – die in de hiërarchie van de kunst als vormen van vrouwelijke handvaardigheid lang laag in de rangorde hebben gestaan, en die zij als schilder nieuwe impulsen geeft in een fantasierijke, brutale en onbeschaamde uitwerking.

Marja van Putten – femmeBRUT 3D, Expositie De Bouwput Amsterdam, 2024.
Marja van Putten – Karlijn, 2024.
Marja van Putten – femmeBRUT 3D, Expositie De Bouwput Amsterdam, 2024.

‘Ik word zelf steeds normaler’, zegt Marja van Putten, ‘maar mijn werk wordt steeds gekker. In ons gezin met vier kinderen was er altijd de druk van de naaste familie in de drie straten die ons omringden. Mijn vader en moeder waren eigenlijk niet zo streng in de leer en probeerden zich wel aan de gereformeerde voorschriften te onttrekken, zij het niet openlijk. Ze waren vooruitstrevender dan hun directe omgeving. Mijn vader had een kantoorbaan, maar veel belangrijker was, dat hij thuis elke dag piano speelde. Zijn muzikaliteit gaf me een idee van vrije gedachten en verbeelding.
Op een gegeven moment verhuisden we naar een nieuwbouwwijk bij IJsselmonde met de desolate sfeer van de film De Noordelingen van Alex van Warmerdam. Maar we waren in ieder geval vertrokken uit die gereformeerde gemeenschap. Dat nam niet weg dat zes van mijn klasgenoten op het gymnasium theologie gingen studeren, terwijl ik overwoog om kunstgeschiedenis te gaan doen. Kunstgeschiedenis was mijn achtste vak op het gymnasium, maar na de beginvraag ‘Wat is kunst?’ die me fascineerde ging het in Eeuwige Schoonheid van Ernst Gombrich vooral over saaie bouwstijlen en een indeling in kunststromingen. Het was een tijd dat ik om me heen allerlei maatschappelijke veranderingen zag: meisjes liepen in hotpants en lagen in bikini op het strand, terwijl tegelijkertijd dat tegenstrijdige gelovige milieu mijn dagelijkse leven bepaalde. Hotpants droeg ik zelf ook, maar innerlijk klopte het niet. Ik ging naar de lerarenopleiding tekenen en handvaardigheid N.L.O. in Delft waar ik in 1982 afstudeerde met een scriptie over feminisme in de kunst.’  

Marja van Putten had tot haar afstuderen altijd braaf haar best gedaan en daar maakte ze korte metten mee. Ze vertrok naar Amsterdam en stortte zich in de feministische kraakbeweging. Drie jaar was ze volop actief in deze politiek bewuste subcultuur. Ze was mederedacteur en ontwerper bij het Vrouwenweekblad, een anarchistisch collectief, gaf cursussen in een klusbedrijf voor vrouwen en was veel te vinden in het C.O.C.
‘Ik leefde in die tijd volgens het motto ‘niet bang zijn voor de angst’. Eigenlijk durfde ik ’s avonds in Amsterdam niet alleen de straat op, maar deed het dan juist toch. Na verloop van tijd ontdekte ik dat er binnen de kraakbeweging een richtingenstrijd gaande was vanuit stringente opvattingen die me deden denken aan mijn gereformeerde jeugd. Binnen dat hokjesdenken bestreden groepen elkaar, tot vechten aan toe. Er was sprake van een continu beoordelingskader waaraan je moest voldoen en waarover je ter verantwoording werd geroepen. Alles wat je deed of zei, werd bevraagd. Daarvan moest ik me bevrijden. Begrijp me goed, ik ben niet rancuneus. Via de kraak- en vrouwenbeweging ben ik iemand geworden.

Marja van Putten – Yasmin, 200 x 200 cm, olie- en acrylverf, garen, textiel, pailletten, 2022.
Marja van Putten – Eloïse, 2024.

In Delft had ik al gezien dat in de schilderkunst nieuwe mogelijkheden werden ontwikkeld. Ik had behoefte aan die nuancering en ging naar de avondopleiding van de Rietveldacademie. Ik was 28 en vijf jaar later studeerde ik af en kon ik op mijn 33ste aan mijn professionele praktijk als kunstenaar beginnen. Ik kreeg in 1994 een basisbeurs van het Fonds Beeldende Kunst Vormgeving en Bouwkunst, kocht een busje en reisde rond als vrij kunstenaar met een avontuurlijk leven door Finland, Estland en Frankrijk.
Die beurs heb ik in anderhalf jaar opgemaakt, terwijl je er minimaal twee jaar van moest leven. Ik zat dus zonder geld, maar via-via kwam ik in de gelegenheid om het ‘voorwerk’ voor de bronzen sculpturen van Armando te doen, zoals hij dat noemde. In een aantal stappen maakte ik naar een tekening van zijn hand een armatuur en daarvan een beeld in klei. Dat heb ik bijna twintig jaar gedaan, vanaf 2005 samen met Wim Vonk.
In dezelfde tijd ontstond Arttrust, mijn bedrijf in webdesign & grafisch ontwerp. Zo heb ik sinds 1996 als zelfstandige gewerkt, wat heel goed te combineren valt met het maken van mijn kunst.
Het gebeurde in de begintijd allemaal in mijn atelier in Amsterdam-Oost, ook het maken van de sculpturen. Tot ik in 2006 mijn atelier ging delen in grote anti-kraak loodsen met Wim Vonk.

Geïnspireerd door kunstenaars als Eva Hesse, die binnen de fundamentele schilderkunst als vrouw een uitgesproken persoonlijke richting volgde, ontwikkelde Marja van Putten binnen haar schilderijen een eigen systeem. Onder invloed van de roman The Golden Notebook van Doris Lessing, waarin een vrouw zoekt naar persoonlijke, professionele en politieke identiteit in een milieu waarin ze wordt tegengewerkt door verraad en afwijzing, zocht ze naar het belang van een eigen schilderkunstige verbeelding. Ze verdiepte zich daarvoor ook in aspecten van de schilderkunst die ze niet goed vond. Zo had ze een haat-liefde verhouding met het werk en de opvatting van Mondriaan over het neoplasticisme. Uiteindelijk kwam ze in haar schilderijen uit op een ordening in negen vakken die ze indeelde in drie basiskleuren: rood, groen en wit, en contrasten zoals binnen en buiten, innerlijk en uiterlijk, hard en zacht. Het was geen systeem om het systeem, maar een houvast om haar schilderijen als composities dynamisch te maken.
‘In feite ondergraaft het systeem zichzelf. Het implodeert. Ik word daardoor op mezelf teruggeworpen vanuit de vraag wie ik ben en wat ik doe. Ik heb er veel toepassingen aan gegeven, in abstracte schilderijen, maar ook in kunstenaarsboeken. Het is voor mij een codering, juist om aan de codering te ontkomen en te streven naar openheid, progressie. Door steeds weer op te staan verzet ik me tegen het neerdrukken. Door zo te schilderen verbaas ik mezelf: wat is er nu weer ontstaan, wat heb ik nu weer gedaan, waar komt het vandaan? Zo maak ik steeds sterker en extremer werk. In 2022 heb ik een grote tentoonstelling gemaakt in Loods 6 in Amsterdam. Dat was de eerste femmeBRUT tentoonstelling, grote doeken van twee bij twee meter gemaakt met textiel en af en toe wat verf.’

Marja van Putten – Katja, 40 x 80, olie- en acrylverf, wol, garen 2023.

Jarenlang heeft Marja van Putten schilderijen gemaakt met, zoals ze zelf zegt, ‘dingen erop’. Ze kreeg het gevoel dat ze het schilderen op allerlei manieren had uitgekauwd. Ze stelde zich de vraag wat ze nog meer kon maken dan een schilderij: wanneer is het nog een schilderij? Ze herinnerde zich de reizende internationale groepstentoonstelling Sensation die ze in 1997 in Londen had gezien en met name het werk van Chris Ofili die schilderijen maakte met de uitwerpselen van olifanten.
Ze gooide het roer om en begon drie jaar geleden te werken aan haar 2D werken onder de noemer femmeBRUT en het laatste jaar aan de textiele sculpturen van een groep gestalten met uiteenlopende achtergronden en karakters waartoe zij zich persoonlijk kan verhouden, als het sociale netwerk van vrijdenkers dat ze in de kunst om zich heen heeft verzameld. Waar dit nieuwe begin haar brengt nu ze net 68 is geworden weet ze nog niet: ‘Ik weet niet hoe het verder gaat…,’ zegt ze, maar één ding is zeker: ze is niet te stuiten.

Marja van Putten – Historiestuk, 130 x 180 cm, olie- en acrylverf, nepbont, nachthemd, bol wol, 2015.
Marja van Putten – Oopjen, 180 x 110 cm, olie- en acrylverf, kralen, 2018.
#mc_embed_signup{ font:14px Riposte, sans-serif; font-weight: 200; } #mc_embed_signup h2 { font-size: 3.6rem; font-weight: 500 } #mc_embed_signup .button { border-radius: 15px; background: #000;} #mc_embed_signup /* Add your own Mailchimp form style overrides in your site stylesheet or in this style block. We recommend moving this block and the preceding CSS link to the HEAD of your HTML file. */

Schrijf je in voor de nieuwsbrief

* verplicht
Email formaat
(function($) {window.fnames = new Array(); window.ftypes = new Array();fnames[0]='EMAIL';ftypes[0]='email';fnames[1]='FNAME';ftypes[1]='text';fnames[2]='LNAME';ftypes[2]='text'; /* * Translated default messages for the $ validation plugin. * Locale: NL */ $.extend($.validator.messages, { required: "Dit is een verplicht veld.", remote: "Controleer dit veld.", email: "Vul hier een geldig e-mailadres in.", url: "Vul hier een geldige URL in.", date: "Vul hier een geldige datum in.", dateISO: "Vul hier een geldige datum in (ISO-formaat).", number: "Vul hier een geldig getal in.", digits: "Vul hier alleen getallen in.", creditcard: "Vul hier een geldig creditcardnummer in.", equalTo: "Vul hier dezelfde waarde in.", accept: "Vul hier een waarde in met een geldige extensie.", maxlength: $.validator.format("Vul hier maximaal {0} tekens in."), minlength: $.validator.format("Vul hier minimaal {0} tekens in."), rangelength: $.validator.format("Vul hier een waarde in van minimaal {0} en maximaal {1} tekens."), range: $.validator.format("Vul hier een waarde in van minimaal {0} en maximaal {1}."), max: $.validator.format("Vul hier een waarde in kleiner dan of gelijk aan {0}."), min: $.validator.format("Vul hier een waarde in groter dan of gelijk aan {0}.") });}(jQuery));var $mcj = jQuery.noConflict(true);

Meer Mister Motley?

Draag bij aan onze toekomstige verhalen en laat ons hedendaagse kunst van haar sokkel stoten

Nu niet, maar wellicht later