Wat kan een kunstruimte doen om een genocide te voorkomen? – over Shopping against genocide

Die vraag bleek veel te groot. Het enige wat we er met zekerheid over kunnen zeggen is dat je katten het ook in tijden van genocide verdienen geknuffeld te worden. Wel kunnen we de vraag opdelen in twee kleinere vragen waar we ook niet direct het antwoord op weten, maar die graag verder onderzoeken.

Vraag 1: Wat kan je als kunstruimte doen tegen een genocide?

Wat wij al een tijdje doen en meestal ook echt leuk vinden is het runnen van een kunstruimte. Maar leuk of niet, volgens het internationaal recht (en volgens onze eigen definitie van wat het betekent om mens te zijn), is ieder mens verplicht om binnen de eigen mogelijkheden alles te doen om genocide te voorkomen. Die verplichting geldt voor ieder individu, maar misschien nog wel sterker voor een kunstruimte die publieke middelen ontvangt. Wie publiek geld krijgt, draagt ook publieke verantwoordelijkheid.

Dat besef leidt bij ons automatisch tot de prangende vraag: wat kún je als kunstruimte eigenlijk doen om genocide te voorkomen? Eerlijk is eerlijk, die vraag voelt soms als een vorm van grootheidswaanzin. Hoe zouden wij, een kleine kunstruimte die door velen wordt geprezen maar nog steeds moeite heeft om de eigen broek op te houden, ooit genoeg macht hebben om Netanyahu te overtuigen te stoppen met bommen gooien?

Gelukkig is het ons ook altijd gelukt om weer over die deprimerende conclusie heen te stappen. En inmiddels denken we het tegenovergestelde: Je kan namelijk ontzettend veel doen als kleine kunstruimte om je hard te maken tegen genocide. Zelfs nog heel veel meer dan we hieronder hebben opgesomd:

1) Spreek je uit! 

En ja, ook ons bekruipt soms het gevoel als we de zoveelste culturele instelling op Instagram een statement zien maken of een Palestijnse vlag zien posten, dat je uitspreken enkel betweterige symboolpolitiek is.

Maar: in tijden van onderdrukking en uitmoording betekent je níét uitspreken óók iets. Langzaam maar pijnlijk wordt voor instituten duidelijk hoe luid hun stilte kan spreken. Zwijgen is niet neutraal: het is een keuze, een houding, een politieke daad gegrond in ontmenselijking, hoorbaar en allesbehalve passief.

Toen we zagen dat het Stedelijk Museum Amsterdam zich nadrukkelijk uitsprak voor Black Lives Matter en voor Oekraïne, maar niet voor Palestina, beseften we pas echt dat wanneer een instituut ervoor kiest geen positie in te nemen, het in feite wél kiest: voor stilstand en het behoud van bestaande machtstructuren.

Ook het tegenovergestelde geldt: Na de open dag van de Rijksakademie zagen we dat bijna negentig procent van de kunstenaars een sticker van de Palestijnse vlag naast hun atelierdeur had geplakt. Een Palestijnse vriend vertelde ons hoeveel dat voor hem betekende. Zijn volk wordt vermoord zonder dat de wereld ingrijpt, maar het gaf hem troost te weten dat de plekken waar hij zich thuis voelt, zich wél uitspreken. Dat gebaar, hoe klein ook, schonk hem lucht, erkenning en gaf hem een gevoel van menselijkheid terug.

2) Onderteken de Culturele Boycot Israel! 

We zijn als No Limits! Art Castle wellicht maar één kleine kunstruimte, maar al die grote en kleine instellingen samen vormen een gehele sector. En waar we ons geconfronteerd zien met een regering hebben die nauwelijks sancties durft op te leggen, kunnen we dat op deze manier met de gehele culturele sector wel doen.

3) Uit kritiek en ga in gesprek met instellingen waar nog beweging mogelijk is.

Zo werkten wij laatst samen met De Balie met wie we een politieke queer sekswerker-estafette op het Leidseplein organiseerden. De Balie maakt aan de ene kant veel programma’s met Palestijnen over Palestina en genocide, maar was in 2024 tegelijk een soort van partner van een Israëlisch filmfestival, ondertekende de Culturele Boycot Israël niet, en heeft een directeur die rondom Palestina zeer problematische uitspraken doet. Uitspraken die op de hele instelling afstralen. Juist omdat wij geloven in dialoog, samenwerking en kritische reflectie, wilden wij ondanks alle kritiek op De Balie het instituut niet als geheel cancellen, maar van de gelegenheid gebruikmaken om op te roepen tot daadwerkelijke verandering. Het is een lang en ingewikkeld verhaal, en daarom besloten we ook een lang en ingewikkeld statement te schrijven en te publiceren.

Het risico van andere instellingen aanspreken is natuurlijk dat je zelf als onsympathiek wordt gezien. Maar eerlijk gezegd vinden wij ‘niet het uiterste doen om je te verzetten tegen genocide’ nog net een stuk onsympathieker.

4) Haal geld op om de gevolgen van de genocide tegen te gaan.

Hierover later meer.

5) Maak een expositie die anderen inspireert in hun zoektocht naar wat zij tegen de genocide kunnen doen.

Omdat niet veel mensen een kunstruimte runnen, besloten we dat het zinvoller was die zoektocht te voeren via een vraag waar meer mensen zich in kunnen herkennen. Namelijk: is shoppen een mogelijke strategie tegen genocide?

Vraag 2: Kan je door middel van dingen kopen een bijdrage leveren tegen de genocide?

In het najaar lijkt wel de Olympische Spelen van het kapitalisme te beginnen. Eindejaarsbonussen, Black Friday, Cyber Monday, kerstmarkten, uitverkoop, feestdagen – alles draait om kopen, bestellen, inpakken en uitpakken. De stad verandert in een levende reclamezuil en de consument is koning. Tegelijkertijd worden we in onze Instagram-feed terecht platgegooid met oproepen om specifiek te boycotten, Starbucks, Puma, ZARA, MUBI, IBM, Apple, Coca-Cola, Booking.com, Disney, McDonald’s. En daarnaast is kopen ook nog eens slecht voor je ziel en het klimaat.

Kan dat ook anders? We leerden over de zogenaamde ‘buycott’, het tegenovergestelde van de boycot, waarmee je door middel van dingen kopen juist geld ophaalt voor het goede doel.

We besloten een expositie van twee maanden te organiseren waarbij we makers en collectieven tonen die zich al langer met deze vraag bezighouden. Een gedeelte daarvan verzon binnen hun makerspraktijk strategieën om geld op te halen voor het goede doel. Zo brachten ze naast hun museale werk ook merch uit om te verkopen voor het goede deal, deden ze crowdfunding acties, legden ze bibliotheken met politieke boeken aan en Print for Palestine haalt geld op door prints op kleding te laten drukken en zo ook nog eens een boodschap uit te dragen.

We werken samen met Niet Mijn Aanslag die precies in kaart brengt hoeveel van het belastinggeld dat wij betalen door onze regering wordt besteed aan (Israëlische) wapens. Want ook als je bij ons in de kunstruimte iets koopt moet je BTW betalen, en de grote vraag is: word je daardoor bij elke aankoop ook een beetje medeplichtig aan het spekken van de (Israëlische) wapenindustrie?

Daarnaast blijft ‘niet kopen’ ook belangrijk als je niet wil bijdragen aan genocide, daarom maakt kunstenaar Ayman Hassan speciaal voor ons een interactief boycot schema, waarbij we allemaal kunnen aangeven welke dingen je om welke redenen echt niet moet kopen.

Ook kwamen in gesprekken met alle makers nog meer moeilijke vragen op: Waarom zijn er zo weinig makers die projecten hebben om geld op te halen voor Sudan en Congo? Zijn Afrikaanse levens dan nóg minder waard dan Arabische? Is geld sturen naar Gaza eigenlijk wel zinnig zolang die genocide doorgaat? Hulpgoederen en bouwmaterialen worden nu bijvoorbeeld massaal tegengehouden bij de grens.

Is het daarom niet beter om het verzet in eigen land te steunen zodat er meer druk komt op Israël om de genocide te stoppen (nee, die genocide is nog niet voorbij, nog steeds vallen er dagelijks doden in Gaza door bommen en noodhulp die de grens niet doorkomt). En zijn niet al deze kunstenaars die ook inhoudelijk uitgesproken werk maken over genocide niet onderdeel van dat verzet? Is het steunen van Palestijnse makers niet altijd al een goed doel opzich?

En zo ja, verwachten we dan van niet-Palestijnse makers dat ze een groter percentage afstaan voor het goede doel?

Een andere pijnlijke vraag die naar boven kwam, was deze: is doneren niet beter dan kopen? Het antwoord daarop is eigenlijk eenvoudig: ja. Bij doneren gaat veel meer geld direct naar het goede doel dan bij shoppen. Maar met shoppen houd je iets tastbaars over, een zichtbaar teken van steun. Iets wat anderen kunnen zien, waardoor het niet bij een stille donatie blijft. In dat zichtbare gebaar schuilt dezelfde kracht als bij het uitspreken: het doorbreekt die neutrale stilte.

En als het dan toch die tijd van het jaar is, en je sowieso cadeautjes gaat kopen, dan is het toch echt beter die dingen te kopen bij de makers die meedoen aan Shopping Against Genocide.

Hieronder een kleine selectie van de vele mooie dingen die er te koop gaan zijn.

Susanne Khalil Yusef 

Kunstenaar Susanne Khalil Yusef (1984) werd geboren in Duitsland, als dochter van Palestijnse vluchtelingen. Ze woont en werkt momenteel in Nederland. Sinds 7 oktober maakt ze naast haar politieke museale museuminstallaties ook merch in dezelfde felgekleurde en speelse stijl, die gaan over angst en verzet. Bij ons kan je shirts, mokken, badpakken en nog veel meer van haar kopen.

Ahmad Sarsour

Ahmed is een Palestijnse dichter uit Gaza. Zijn zine ‘Don’t Leave Us Behind’ combineert poëzie en internationale kunst om zijn ontsnapping uit de oorlog in Soedan te beschrijven – om vervolgens in Gaza weer met een andere geconfronteerd te worden. Zijn zine is door een groep vrijwilligers speciaal voor deze expositie geplubliceerd en is te koop in verschillende prijsklassen, afhankelijk van hoeveel je kan missen.

Hewald Jongenelis en Sylvie Zijlmans

Deze twee oudgedienden in de beeldende kunst zijn dit jaar de stadstekenaars van Amsterdam en sindsdien gebruiken ze hun positie om het verzet tegen de genocide te eren en te versterken. Speciaal voor deze expositie verkopen ze in oplage gemaakte riso prints voor 50 euro.

Ahmad Mallah

De mensen die iets meer geld hebben, kunnen ook een van de prachtige schilderijen van Ahmad Mallah kopen, waarin hij beelden uit Gaza en polaroids van zichzelf, zijn vrienden en familie gebruikt om een verhaal over veerkracht te vertellen.

Sophie Straat

Aan de ene kant is Sophie Straat grote superster die het zelfs maakte tot een rolletje in een Netflix-serie. Tegelijkertijd zet ze zich als protestzanger in op alle mogelijke manieren om zich tegen de genocide te verzetten. Zo organiseert ze het Protestfest in Paradiso waarmee ze geld ophaalt voor Gaza, en voor Shopping Against Genocide verkoopt ze Balaclava’s die je ook kan gebruiken tijdens het protesteren.

Palestine Drinks NL

Laatst zagen we bij een opening in Stedelijk Museum Schiedam dat er enkel Palestine Drinks werd geserveerd. Daar waren we erg blij om, want nog veel te vaak zien we bij kunstinstellingen die er prat op gaan een dekoloniserend tentoonstellingsprogramma te maken, er wel frisdrank geserveerd wordt die op de BDS lijst staat en bijdraagt aan mensenschendingen (zoals Coca Cola of Pepsi).

Palestine Drinks is geen kunstenaarscollectief, maar we willen wel iedereen stimuleren om over te stappen op dit frisdrankmerk dat een groot gedeelte van hun winst doneert aan Palestina. Dus of je nou een kerstdiner host of een kunstruimte runt, je bent bij ons aan het goede adres om een tray met Palestine drinks te bestellen.

The LibRAFI 

Er zijn ook dingen die je bij ons kunt doen, zonder geld uit te geven. Zo gaat de activistengroep RAFI een mini-bibliotheek runnen in onze expositie met boeken vol poëzie, antikoloniale theorie, verhalen over ontheemding en verhalen over Palestijns erfgoed. Een boek lenen kost je niks, enkel 5 euro borg en het zorgt wel voor een hoop kennis!

Baba Boys

Baba Boys gebruikt kleding als middel om sociaal en politiek discours op gang te brengen. Het label werd opgericht in 2022. Het merk speelt in op stereotypes rondom mannelijkheid, gender en Palestine. Het is bekend van de ‘I ♥Palestine’-petjes, die via een fundraiser met Garage Noord op de markt kwamen. Maar het merk biedt ook kledingstukken met een complexere benadering.