Willen zien – over de tentsculpturen van Ger van Elk

‘Je kan naar alles kijken. Als ik er nou maar een tijdje naar kijk dan gaat het spreken, want dan gaat het zijn karakter aan je laten zien.’ Ger van Elk (1941-2014) kampeerde ook vaak, met daarbij eveneens een rol voor de verveling. Ik kijk op bed de gevoelige documentaire Adieu à G[1] terug, waarin hij vertelt over het waarom van zijn werk: ‘… het gaat erom wat je wílt zien. Ik probeer altijd te kijken naar iets wat je niet zien kan, alsof je over de horizon heen kijkt.’
Hij voelde zich in Nederland beklemd. Door zijn assistent wordt hij tegen het einde van de film als ontsnappingskunstenaar getypeerd. Die bezoekt hem in een revalidatiecentrum om de voortgang van zijn laatste werk te laten zien.
In een ander fragment uit 1986 waarin hij bevraagd wordt in zijn atelier/bungalow gelegen aan de andere kant van de oceaan, grijpt hij een opmerking van de interviewer over het ‘veel minder gezellige uitzicht’ aan om beklag te doen over het neerdrukkende effect van de Nederlandse gezelligheid. ‘Je moet maar lekker meedoen, niet zo raar doen en niet te veel opvallen.’ Om onder die duim van de gangbaarheid vandaan te komen hield hij zich sinds jongs af aan vast aan de recalcitrante vraag: ‘Wat als het precies andersom is?'[2]

In dit ongezellige Amerika (ergens in Los Angeles) kwam hij in 1959 voor het eerst, om zijn eerder ontsnapte vader te bezoeken, die daar als tekenaar werkte in een animatiestudio. Ger studeerde hier vervolgens van 1961 tot 1963 aan het Immaculate Heart College. De kunstafdeling werd geleid door Sister Corita Kent[3], een kunstenaar met een aanstekelijke manier van lesgeven die deze academie een geliefde bestemming maakte voor kunststudenten. Volgens een artikel in het tijdschrift Artforum[4] is een link tussen Van Elks tentsculpturen en de Vietnamoorlog snel gemaakt door het anti-oorlogactivisme van docent Kent en de nieuwsbeelden die in die tijd op de buis kwamen.

Omdat ik Ger van Elks beeldtaal meer poëtisch dan prozaïsch vind, en ik me hem voorstel als eigenwijze student, denk ik dat het werk vooral een Nederlandse parodie was op de Amerikaanse Pop Art[5]. Zoals zij zich de felgekleurde Amerikaanse iconografie van de consumptiemaatschappij toe-eigende, zette hij een Nederlands saai tentje op waar niemand in past, als vertegenwoordiging van het non-functionele en als eerbetoon aan de verbeeldingskracht. ‘Nutteloos maar dapper.'[6]
Dat is het materiaal dat begint te spreken, waar hij het eerder over had. Zo valt een identiteit van een land het meest op wanneer je buiten de grenzen ervan bent en kan Ger van Elk daarom zo goed de vinger op de (ook voor mij) zere plek leggen. De Nederlandse nietsigheid en de platte horizon ga je vast missen nadat je een tijdje in het buitenland verblijft. Ik mis het nog niet. Eerst een ontsnapping. En een lome zomer met veel verveling.

Voetnoten

[1] https://npo.nl/start/serie/het-uur-van-de-wolf/seizoen-13/adieu-a-g/afspelen
[2] In de documentaire vertelt hij smalend over zijn heropvoeding van Hervormd naar Katholiek toen zijn moeder hertrouwde. En over hoe zijn ene opa socialist was en zijn andere opa bankier.
[3] Beroemd door haar tien regels (of geboden) https://www.corita.org/tenrules.
[4] https://www.artforum.com/events/ger-van-elk-10-244038/
[5] Meer over de Nederlandse/Amerikaanse tweespalt in zijn werk in de tekst ‘’k Heb u lief, mijn Ne-he-derland / I love L.A.’’ van Carel Blotkamp, te vinden in de monografie (2019) over het werk van Ger van Elk.
[6] De favoriete uitspraak van zijn vader volgens de tekst van Ron Kaal in dezelfde monografie.