Woody van Amen: tussen modern en bevroren

In elk geval, de restauratie van een van die machines was aanleiding voor het Valkhof om een aantal van Van Amens werken tentoon te stellen. De twee ijsobjecten, zoals ze op de begeleidende bordjes genoemd worden, zijn opvallend sereen en lijken zelfs in zichzelf gekeerd. Ze doen eigenlijk niets anders dan ijs maken; een bepaald oppervlak bevroren houden. Het ene object houdt een koelelement en een paar bakken stro bevroren, het andere twee afdrukken op een plaat. Welbeschouwd doet een schilderij eigenlijk ook niets anders dan een schilderij zijn, maar van machines wordt blijkbaar meer nut verwacht. De ijsobjecten lijken bovendien buitenbeentjes, vergeleken met het andere werk van Van Amen in het Valkhof.

Van Amen wordt met popart geassocieerd; er hangen bijvoorbeeld vier werken van hem in de permanente themapresentatie popart in Het Valkhof. Veel van zijn andere werk dat in dat museum te zien is, verwijst duidelijk naar de buitenwereld. Een vroeg schilderij van Van Amen, Wrigley (1936), wordt als representatief voor (de Europese/Nederlandse) popart tentoongesteld. De techniek is traditioneel: olieverf op doek. De titel verwijst naar het kauwgommerk Wrigley, dat op meerdere manieren in de voorstelling aanwezig is. Allereerst zijn de letters van de merknaam twee keer geschilderd: één keer ‘kaal’, één keer als onderdeel van een kauwgomverpakking. Het mannetje dat de verpakking vasthoudt lijkt uit een reclame weggelopen te zijn. Het schilderij heeft daarnaast iets ontzettend Nederlands, wegens de aanwezigheid van Nederlandse tekst: ‘KAUW’ en ‘Heerlijk Verfrissend’; charmante details. De getoonde interesse in reclame, consumptieartikelen en het alledaagse zijn typerend voor de popart. Op Wrigley is echter alles geschilderd, terwijl veel popartkunstenaars al een stap verder gingen met het incorporeren van de alledaagse werkelijkheid door die alledaagse werkelijkheid daadwerkelijk fysiek over te nemen.

Goldfinger

Even verderop hangt een werk dat Van Amen twee jaar later maakte: Goldfinger, een assemblage. Goldfinger heeft wat van een kijkdoos, met daarin verschillende interessante objecten. Links vinden we bijvoorbeeld een goudkleurig gedeeltelijk vrouwenlichaam, en rechts een hand met een opgezette vogel erop. Ook opvallend: de woorden ‘GOLD FINGER’ en het getal 007. Je hoeft geen al te grote filmliefhebber te zijn om in elk geval die laatste verwijzing thuis te brengen: James Bond (wiens naam en nummer ook een merknamen zijn geworden). Goldfinger is een James Bond-film uit 1964, die vernoemd is naar de schurk uit die film. De hand met de vogel heeft één gouden vinger. Ook het gedeeltelijke vrouwenlichaam verwijst naar de film: Goldfinger beschildert Bondgirl Jill Masterson geheel met goudverf, waardoor ze stikt. Die scène maakte zo’n indruk dat er al snel hardnekkige geruchten gingen dat Shirley Eaton, die Masterson speelde, daadwerkelijk overleed aan de gevolgen van de beschildering. De verwijzingen geven de assemblage anno nu iets heel typisch jarenzestigs, maar moeten het werk destijds een zeer actuele uitstraling hebben gegeven.

Woody van Amen – Ice object a whiter shade of pale

Het contrast tussen Goldfinger en de ijsobjecten had niet groter kunnen zijn: volop naar de buitenwereld verwijzend versus in zichzelf gekeerd. Maar Ice object: a whiter shade of pale (1969) blijkt bij nadere beschouwing toch niet zo in zichzelf besloten, en aanzienlijk minder tijdsgebonden dan de subtitel suggereert (die is ontleend aan het gelijknamige liedje van de Procol Harum uit 1967, toen nog heel nieuw, en inmiddels al sinds mensheugenis een vaste waarde in de top 2000). In het bevroren oppervlak zijn duidelijk twee handafdrukken te herkennen, en vaagjes de bijhorende gezichtsafdruk. Dit tafereel roept een associatie op met iemand die zijn gezicht tegen een raam drukt; de bak met grind van het object doet dan denken aan een grindpad zoals er zovele onder een raam liggen. Door het bevriezen wordt zoiets vluchtigs als een afdruk bewaard.

Ijsobject

In IJsobject (1968) zijn drie bakken aangebracht met stro erin, en het raamtafereel van het andere object zou ik gevoelsmatig eerder in een dorp dan in een stad situeren. Daardoor krijgen de objecten iets melancholisch, alsof het om bewaarde jeugdherinneringen gaat. Zoals Goldfinger onmiskenbaar modern moest zijn, zijn de ijsobjecten duidelijk tijdloos bedoeld: er wordt een ogenblik gestold.
 

De werken van van Amen waren te zien in de expositie: Zomerzalen, een deel behoort tot de vaste tentoonstelling. Website Het Valkhof