De Ghanese koning van de kunst: El Anatsui

14 december 2016

El Anatsui is een wereldberoemd Ghanese kunstenaar wiens werken vertegenwoordigd zijn in collecties van het MOMA, Brooklyn Museum en andere toonaangevende instituten – ook won hij de Gouden Leeuw voor Life Achievement op de Biënnale van Venetië in 2015. Tot zover zijn CV. Het Prins Claus Fonds in Amsterdam presenteert een solotentoonstelling van de kunstenaar genaamd Meyina. ‘Het portret’ van El Anatsui (zo noemt het Fonds de solo) bestaat uit verschillende monumentale, kleurrijke kunstwerken die hij in de afgelopen veertig jaar vervaardigde. De werken schitteren en lijken op een afstand gemaakt van pailletten – maar schijn bedriegt. Wat zien we en welke boodschap wil Anatsui uitdragen met zijn werken? Ik leg zijn werk uit aan de hand van drie thema’s die doorschemeren in Meyina:

Detail, El Anatsui, Horizon (2016)

Afkomst/migratie

El Anatsui werd geboren in 1944 in Anyako, Ghana, waar hij een opleiding volgde aan de Universiteit voor Wetenschap en Technologie. Hij besloot na zijn opleiding zelf les te geven als universitair docent en vertrok naar Nigeria, waar hij nog steeds werkt en woont. Anatsui zag Nigeria als een smeltkroes van culturen en wilde daar deel van uitmaken. Anatsui’s afkomst speelt een grote rol in zijn werken. Hij noemt zichzelf een migrant, en zegt hier het volgende over: “Migration has enabled me to enrich and widen my art horizon. Because I believe that through it I’ve continued to stumble on greener pastures and new vistas, physically, mentally and spiritually”.

Anatsui’s kennis over zijn vaderland en de rest van Afrika sijpelt door in zijn latere kunstwerken, gemaakt van bottle caps –gebruikte dopjes van drankflessen- waarmee hij de geschiedenis van Afrika aanhaalt. Hij vond een tas met afval in de bosjes, met daarin de bottle caps, en hij besloot ze aan elkaar vast te maken met koperdraad. De installaties die daaruit ontstonden deden Anatsui denken aan de verbinding tussen Europa, Amerika en Afrika. Europeanen namen vroeger drank mee naar Afrika om te ruilen tegen goederen, uiteindelijk werd drank een belangrijke factor in de slavernij – drank werd ingeruild voor mensen. Voor Anatsui zijn de doppen een verwijzing naar de geschiedenis van Afrika en de link tussen de drie continenten. Het verzamelen van afval en het transformeren hiervan tot een nieuw, schitterend object is een belangrijke, haast rituele daad. De installaties van Anatsui vertellen het verhaal van Afrika en de connecties met het consumentisme, afval en kolonialisme. De installaties lijken op grote gedrapeerde wandkleden en zijn zo prachtig, dat je er niet van uit gaat dat er zo’n zware gedachtegang achter zit. Dat is de magie van het werk van Anatsui: het mooie is niet alleen mooi, maar ook vol betekenis. Het kruipt onder je huid, all that glitter and gold..

El Anatsui, Untitled (2016)

Samenwerking

Anatsui maakt zijn werk nooit alleen. In Nigeria heeft hij een enorme studio, waar vele medewerkers hem helpen met het samenstellen van zijn installaties. Zonder zijn medewerkers zou Anatsui niet zulke grote werken kunnen produceren. Anatsui is niet vies van samenwerkingen, in tegenstelling tot de meeste beeldend kunstenaars. Zo maakte hij lange tijd deel uit van de AKA groep –aka betekent hand- , een groep bestaande uit tien Afrikaanse kunstenaars werkzaam in de staat van Anambra, die ieder jaar een gesamt-expositie toonden. Ook al maakten de kunstenaars allemaal hun eigen werk, de samenwerking zorgde voor extra creativiteit. “Aka weta aka weta, onu e ju” (elke hand brengt, elke hand brengt, de mond vol). Het doel van de AKA groep was om ideeën uit te wisselen, en actief kunst te produceren die ieder jaar samen tentoon gesteld zou worden.

El Anatsui, Untitled (2014)

Verandering

Volgens Anatsui is kunst een replica van het leven – het is onderhevig aan verandering, en altijd in een staat van flux. Zo kan zijn werk ook gezien worden: iedere keer als een kunstwerk tentoongesteld wordt, wordt het anders opgehangen en neemt het een nieuwe vorm aan. Anatsui houdt van de artistieke vrijheid om die verandering telkens weer door te voeren. Je weet dat de installaties van Anatsui zijn aangeraakt door mensenhanden, en dat zorgt er ook voor dat je het zelf wil aanraken. Je wil de textuur voelen, je handen eroverheen laten glijden. Het materiaal spreekt voor zichzelf, en wat zo bijzonder is, is dat Anatsui een alledaags product eruit kan laten zien als een luxemateriaal. Die transformatie zorgt ervoor dat zijn werk moeilijk in een hokje gestopt kan worden – hij is niet alleen beeldhouwer, assemblage kunstenaar, activist of leraar. Hij is een visueel artiest, maar met een wetenschappelijke én symbolische achtergrond, die precies weet wat hij aan de wereld wil laten zien. Gezegd in zijn eigen woorden: “Life itself is a mystery. I want my art to reflect that mystery.”