Een bestaan onder druk – over La haine

Het mondeling verliep zoals elk gesprek in een vreemde taal die je maar deels machtig bent. Alles dat je van tevoren hebt bedacht te zeggen lukt, maar een onverwachte vraag en je begint angstvallig woorden achter elkaar te plakken in de onjuiste werkwoordsvorm. Die vragen kwamen er natuurlijk.

La haine kwam in 1995 uit en bestaat nu dus dertig jaar. De film belicht 24 uur uit het leven van drie vrienden: Saïd, Hubert en Vinz. In korrelig zwartwit zien we hoe ze in de buurt waarin ze opgroeien – een van de Parijse banlieues – geconfronteerd worden met politiegeweld. Hoewel de film niet veel langer duurt dan de gemiddelde speelfilmlengte, voelt hij wel lang. Dit is positief omdat het conceptueel veel bijdraagt. De landerigheid van de drie protagonisten is daardoor namelijk voelbaar, en werkt bevreemdend omdat je als kijker weet dat hun bestaan onder druk staat. Abdel, een vriend van de drie, ligt op dat moment in het ziekenhuis als gevolg van een politieverhoor waar hij levensbedreigend is toegetakeld. Wie bekend is met de film van Mathieu Kassovitz, zal ook het motto ‘jusqu’ici tout va bien’ kennen. De anekdote die Hubert vertelt terwijl hij op het dak van een hoog pand zit: een man valt van een flatgebouw, en herhaalt bij elke verdieping die zinsnede. Goed is een relatief begrip, zo blijkt maar weer eens.

De film telt talloze intrigerende scènes. Zo is er die waarin een jongen in de buitenwijk achter een open raam staat. Hij draait een gigantische box richting het venster, gaat achter zijn draaitafel staan en draait, terwijl de camera inzoomt op het pleintje met jongeren beneden. KRS-One’s Sound of da Police vermengt met Piaf’s Non je ne regrette rien. Tegelijkertijd zoomt de camera uit en zweeft in vogelvlucht over de buitenwijken.
Er is de trip naar het centrum van Parijs waar de scène uit voortvloeit waarin Saïd en Hubert opgepakt worden zonder aanleiding, alleen maar omdat ze uit een deftig appartementencomplex komen gelopen. In een petieterig kamertje worden ze vastgehouden, vastgebonden, uitgescholden en gemolesteerd. Het geweld is walgelijk om te zien, maar wat zo mogelijk nog navranter is, is de manier waarop de twee geweldplegers aan de andere man die bij hen hoort uitleggen dat je precies moet weten hoe ver je kan gaan.
En dan niet veel later is er het moment dat de drie herenigd zijn – Vinz wist te vluchten – maar de laatste trein missen en in een stationshal of winkelcentrum op een uit kleinere schermen opgebouwd beeldscherm datgene te weten komen waarvan je als kijker meteen weet: en nu gaat het echt goed mis. De manier waarop kun je alleen niet bevroeden.

Susan Sontag schrijft in In Plato’s grot, het openingsessay van Over fotografie (1973, 1994 (Nederlandse vertaling)), dat er een gevaar schuilt in de confrontatie met beelden van gruwelijkheden. Ze onderbouwt dat de eerste keer dat je mensonterende beelden onder ogen komt een waterscheiding markeert: een voor en na. ‘Foto’s kunnen choqueren voor zover ze iets nieuws laten zien’[1], schrijft ze. ‘[…] De eerste ontmoeting met de fotografische inventaris van absolute gruwel werkt als een soort openbaring, het prototype van de moderne openbaring, een negatieve Epifanie.’[2] En verderop in de tekst: ‘Lijden is één ding, maar leven met de gefotografeerde beelden van het lijden is iets anders, dat niet altijd het geweten en het vermogen tot mededogen hoeft te versterken. Het kan het ook verpesten. Wanneer je eenmaal zulke beelden hebt gezien, heb je de eerste stap gezet op de weg van er steeds meer te gaan zien. Beelden kunnen verstarrend werken. Beelden kunnen verdovend werken.’[3] Je kan niet gebroken blijven. Tegelijkertijd kun je ook niet ontkennen niet gebroken te zijn. De eerste keer La haine was schokkend, de tweede keer is vooral verbijsterend; dertig jaar later en er is niks…

In mijn mondeling Frans kon ik best goed uitleggen waarom de film mij geraakt had, hoe gruwelijk ik het geweld vond dat erin naar voren kwam, en hoe het een wereld voor mij opende die ik toen met mijn 14 jaar niet eerder zo rauw en ongefilterd in beeld gebracht had gekregen. Ik denk me te kunnen herinneren dat de docent iets vroeg over het aantal protagonisten – waarom juist drie – en hun onderlinge verhouding. Wat ik me niet herinner is dat mijn docent vroeg of ik paralellen zag met Nederland, met systemisch geweld hier. Ik weet wel vrij zeker dat ik dan niet het Frans voor handen had gehad om daar een antwoord op te geven.

Sontag schreef haar essay in de jaren 1970. Er is een enorm verschil tussen de beschikbaarheid van beelden destijds en de dagelijkse beeldenstroom die vandaag de dag op ons afkomt. Zodra je begrijpt dat een veelheid aan gruwelijke beelden verlammend of verstarrend kan werken, zou ook de realisatie moeten komen dat het gevaar bestaat dat we allemaal in een collectief ‘niet-zien’ geraken.
Vorig jaar oktober maakte Kassovitz een bewerking van La haine voor theater. Het zo bekende motto veranderde hij in ‘jusqu’ici rien n’a changé’. Als het beeld je verlamt, luister dan naar de woorden van Kassovitz – ‘tot op heden is er niks veranderd’ – en laat die je in beweging zetten. Naar de stembus bijvoorbeeld, op 29 oktober aanstaande.

—

Voetnoten

[1] Susan Sontag, Over fotografie (1973, 1994 (Nederlandse vertaling)) p. 31.
[2] Ibid.
[3] Ibid, p. 32.

—

La haine draait sporadisch in de filmhuizen (check het via cineville.nl) en is te streamen via NPO plus en platforms als Cinetree en Pathé Thuis. De theaterbewerking tourt in ieder geval nog tot begin januari 2026 door Frankrijk.