Tony Markus Sacharias: ‘De doorgegeven trauma’s die de Molukse geschiedenis kenmerken, zijn de reden dat ik moeite heb me uit te spreken.’

In het eerste gedeelte van de lockdown was ik rustig. Ik zat meestal binnen in mijn appartement in Amsterdam-West samen met mijn hond Illa. Ik hield me bezig met de ontwikkeling van een intuïtieve taal door middel van beweging. Ik heb deze manier van dansen ontdekt in 2018 in Tel Aviv bij de Batsheva Dance Company, waar de zogenaamde gaga-movement language met simpele vloeiende bewegingen puur vanuit de lichamelijke intuïtie werkt. Het is de uitdrukking van pure emotie zonder woorden. Toen ik niet meer naar Tel Aviv kon vanwege de eerste lockdown besloot ik mijn eigen stem te zoeken binnen deze gaga-taal. Ik bracht weer structuur aan in mijn leven en begon regelmatig kleine improvisaties te doen voor de camera, soms vanuit thuis, soms vanuit mijn studio, die ik vervolgens op Instagram publiceerde als een soort performatief dagboek.

Ik vind het niet moeilijk om te weten wie ik ben, maar het is wel een interessante zoektocht waar ik met veel nieuwsgierigheid instap. Daardoor weet ik steeds beter wie ik ben en ben nu ook trots om een queer van kleur te zijn. Vroeger was het best lastig voor mij omdat ik ben opgegroeid in een heteronormatieve omgeving. Het was moeilijk voor mij om mijn familie te vertellen dat ik homoseksueel ben. Toen mijn broer en schoonzus hun pasgeboren kindje verloren, maakte dat iets in mij los waardoor ik voelde dat ik mijn familie moest vertellen wie ik ben. Door deze ingrijpende gebeurtenis kon ik niet langer doen alsof. Daar gaat het werk OHAV over, een performatieve trilogie waarmee ik in 2019 mee ben begonnen te ontwikkelen. De titel van het werk betekent in het Hebreeuws: I will love en gaat over de durf om te leven, lief te hebben en jezelf te zijn. Ik vond de moed om mijn familie te vertellen dat ik nooit met een vriendinnetje zal thuiskomen en dat ik aan de kunstacademie wilde beginnen. Het was echter pas bij mijn eindpresentatie van het tweede basisjaar dat ik het gevoel had dat mijn familie me begreep. Het was een mooi moment van begrip dat met een gesprek nooit bereikt zou kunnen worden, maar met kunst wel.  

De improvisaties die ik opnam tijdens de eerste lockdown zijn ook een mijn manier van schetsen in een zoektocht naar wie ik ben en hoe ik mijn identiteit positioneer in een complexiteit van koloniale geschiedenis en generaties van racisme. Daar gaat het werk Monday Morning 23 May 1977 9AM bijvoorbeeld over.

Ja, de titel verwijst naar de dag van de Molukse treinkaping in De Punt (Drenthe) in 1977. Ik verzamel talloze feiten die niet algemeen bekend zijn en onderzoek wat voor impact die feiten fysiek op mij hebben. Het waren 9 treinkapers, waarvan er 6 zijn omgekomen door 144 kogels. Kijk, het kippenvel op mijn arm als ik dit nu hardop zeg! Ik voel me niet echt traditioneel Moluks, maar alsnog is mijn DNA Moluks. Dit werk heeft een weg geopend die ik terug bewandel naar mijn roots. Met dit werk wil ik niet laten zien wie goed of fout was, maar wat er fysiek is overgedragen is naar mijn lichaam en wat het met mijn lichaam doet, ook al begrijp ik het niet helemaal. Ik wil mensen laten voelen wat ik voel.

Dat kan ik je alleen laten zien met het werk zelf:

De moord op George Floyd had een enorme impact op mij. Ik was woedend en voelde allemaal dingen die ik lang had weggedrukt. Ik merkte dat er een verstikkende stilte in mij was geslopen. De doorgegeven trauma’s van generaties onderdrukking die de Molukse geschiedenis kenmerken, zijn de reden dat ik moeite heb met me uitspreken. Maar tijdens de Black Lives Matters protesten kon ik niet langer stil zijn. Ik moest naar de Dam en ging met een quote van Toni Morrison.

“Witte mensen hebben een serieus probleem, en ze moeten beginnen met nadenken over wat zij eraan kunnen doen. Laat mij erbuiten!” Het moet afgelopen zijn met de stilte waarin het normaal is geworden dat ik word achtervolgd in de supermarkt of dat dames in de Stadsschouwburg hun tasje wegtrekken als ik langsloop. Het probleem is dat we dit hebben genormaliseerd. En witte mensen zien dit niet. Maar het probleem ligt bij hen. Omdat ze niet zien wat wij zien. Of ze weigeren het te zien, omdat het te ongemakkelijk is.

I Feel Things gaat precies over die blinde vlek van witte mensen en de stilte die daaruit voortkomt. Het is een performatief onderzoek waarbij ik op een stoel zit en in de camera kijk. Dan lees ik een tekst op die begint met: I feel things that you can’t feel… Herhaling is een belangrijk element dat ik gebruik in al mijn werk, of ik nou schrijf, dans of schets. In dit geval herhaal ik deze zin hardop voor de camera en speel ik met het ritme om te voelen hoe de woorden vallen en de stiltes ertussen zwaarder worden.

Van huis uit heb ik de neiging om pijnlijke zaken beter niet te bespreken. Op die manier sluipt er een zelfcensuur in je communicatie zonder dat je het zelf door hebt. Daarom is het proces van intern dekoloniseren belangrijk: het verleden onder ogen komen en zoeken hoe het doorwerkt in het nu. En daarbij is de vrijheid om je durven uit te spreken essentieel, maar zeker niet vanzelfsprekend. 

Ik heb dit werk gemaakt vanuit mijn eigen frustratie en wil hiermee niet alleen mijn eigen stem bevrijden, maar ook die van anderen. Daarom heb ik vrienden gevraagd om deze oefening tegenover mij te doen en daarna recht in de camera te kijken terwijl ze het korte script hardop lezen dat ik voor ze had geschreven.

Het was intens. Een vriendin had zelfs moeite met het uitspreken van de woorden. Alsof daar nooit een weg voor was gemaakt in haar keel. De woorden bleven steken. Ze blokkeerde helemaal. Met mijn werk probeer ik de vinger op de zere plek te leggen, dus dit was juist een waardevol moment. 

Het uiteindelijke werk I Feel Things bestaat uit een videoinstallatie met deze beelden en een performance waarin ik bewegingen uitvoer op een intuïtieve manier. Zodoende wordt het een wisselwerking tussen de woorden en de lichaamstaal en wordt het duidelijk dat het niet om de pijn van één individu gaat, maar om een collectief dat generaties overschrijdt.

Ja, absoluut. Ik heb het idee dat door de Black Lives Matters protesten er meer ruimte is gecreëerd voor de stem van inclusiviteit. Soms word ik uitgenodigd om een workshop te geven op een school over diversiteit en inclusiviteit. Dan stap ik dus naar de board en leg ze uit waarom dit als een verplicht vak zou moeten geïntroduceerd worden in plaats van een eenmalige workshop. 

Ik ben ook studieloopbaanbegeleider op de Artemis Academie en ben daar het vak Diversiteit en inclusie aan het opzetten samen met een collega. Het is nu nog een keuzevak, maar dat wil ik veranderen. Anders wordt het zo iets van: afgetikt, we zijn nu inclusief. Maar zo werkt het dus niet. Ik spoor de leerlingen continu aan om voor zichzelf op te komen en zich uit te spreken. In mijn klas mag alles, je mag zelfs huilen.