Land zonder grenzen – kun je van een ander die niet in jouw hoofd zit, verlangen dat die je snapt?

Die is veranderlijk. Mijn relatie met mijn innerlijke autist en mijn ADHD’er hangt sterk samen met hoe goed dingen lukken. Ik heb de pech – of het geluk – dat mijn diagnose heel laat kwam. Ik heb me lang afgevraagd waarom pas ik niet in het systeem? Al is ‘het systeem’ natuurlijk een vaag begrip. Mij levert het schipperen tussen systemen, geld verdienen (maatschappij) en autonoom werken (kunst) en gewoon leven vooral een probleem op. Ik ontdekte aan de hand van de comedyshow Douglas van Hannah Gadsby: Oh, dit is mijn hokje.
Dat is een geniale show, omdat een van de stereotypen over mensen met autisme is dat ze veel duidelijkheid nodig hebben. Dus Gadsby verraadt aan het begin van de show helemaal wat ze gaat doen. Dan maak ik die grap, dan ga ik daar zitten en helemaal aan het eind ben jij vergeten dat ik ook nog een grap maak over een of andere acteur. Nu ga ik beginnen. Zij gaat heel geniaal om met die stereotypen.
In die periode net na mijn diagnose was ik heel blij met dat hokje. Maar inmiddels vind ik het te krap. Het is een hok dat door anderen is aangeduid, en ik ben nu meer benieuwd naar hoe het eruit ziet van binnenuit. Het heet niet voor niets neurodiversiteit, het gaat over allerlei spectra, welke dan eigenlijk?
Misschien is het een vervelende analogie, maar er is onderzoek gedaan naar de gaydar en het schijnt dus echt zo te zijn dat queer mensen elkaar sneller herkennen. Ik denk dus dat er ook een soort neurodivergente scan is: je scant de mensen en merkt wie er bij de groep hoort.

Er is een sociale ruimte waarin ik me heel erg thuisvoel. De meeste mensen met wie ik veel optrek, zijn zoals ik. En wat zo dan is?
Het bizarre is dat er vriendinnen zijn zich nu aanmelden voor een diagnosetraject en dat gebeurt niet omdat ik er de hele tijd over praat. Maar ik denk wel dat zij iets in mij herkennen, omdat ik geen jongen ben die treinen spaart.
Sinds de jaren 80 begint het door te dringen dat vrouwen en meisjes neurodivergent kunnen zijn. Het is een heel jong onderzoeksveld.

Ik las een theorie van Peter Vermeulen over het verschil tussen de neurotypische mens en neurodivergente personen. Het brein is voorspellend. Van alles wat jij doet in de wereld maakt je brein een voorspelling. Je waarneming hobbelt daar een beetje achteraan. Dan krijg je een foutmelding: de voorspelling is niet goed. Simplistisch gesteld, hoe preciezer afgesteld het foutmeldingssysteem is, hoe meer error, hoe meer je op het autistisch spectrum zit.

Ja, precies. Voor mij is het me naar de overkant brengen het enige wat de pont doet, dat tot nu toe altijd klopt. Maar hoe het ruikt, wie daar is, hoe het er voelt – al die variabelen zijn nooit hetzelfde. Die reis is iedere keer opnieuw nieuw.

Die indrukken zitten in mijn hoofd. Er was iemand met roze haar en twee mensen die wel broer en zus leken. En ik heb nu zelfs Ritalin geslikt en alles wordt dus heel erg gefilterd. Maar die mensen, die zitten wel als informatie in mijn hoofd en mijn hoofd moet daar iets mee. Zij zijn de foutmelding, die horen niet bij de pont.
Mij helpt het dat ik weet dat wanneer ik de drukte in moet, ik voortdurend foutmeldingen krijg. Dat dat de oorzaak is van de voortdurende verwarring.

Ik moet doseren. Alles kost gewoon heel veel energie. Dingen raken niet gegeneraliseerd, zijn chaotisch. En ik zoek overzicht. Dat vind ik dan bijvoorbeeld in stimmen. Of een ijzeren regime handhaven dat heel regelmatig is.

Dat prikkelarme uurtje lijkt me typisch iets dat van buitenaf is besloten. Zo van: jullie autistische ADHD’ers hebben last van prikkels. Nou, dan doen we alle prikkels maar weg. Maar het is natuurlijk van de zotte dat je dan naar een tentoonstelling gaat en dan zijn tijdens dat prikkelarme bezoek van alle video’s het beeld en het geluid uitgeschakeld.
Ik was naar de tentoonstelling van Nan Goldin. Het was daar zó druk, ik werd helemaal krankjorum. Maar ik wil het wel zien. Dus dan wil ik graag naar een minder druk moment zonder al teveel bezoekers, maar ik wil wel alle video’s zien. Ik ben gewend dat ik naar een museum ga en dat ik helemaal drained raak, zo is het altijd geweest. Dus ik kan niet naar twee musea. Ik moet selectief zijn.

Het prikkelarme bezoek is denk ik heel fijn voor mensen met niet aangeboren hersenletsel. Dus daarmee wordt zeker een groep bediend. Er zijn mensen in het kunstenveld met ADHD of autisme en die vinden prima hun eigen weg. Op de websites van kunstinstellingen kun je meestal van alles opzoeken. En als je een boek gaat lezen, wil je ook niet eerst het uittreksel lezen. De verwachting is dat je iets onverwachts gaat meemaken als je naar een tentoonstelling gaat. Want waarom ga je er anders heen?
Ik kies wel graag een rustig moment uit, het is fijn als dat kan.
Ik ging naar Antigone van Het Nationale Theater en daar hadden ze een prikkelsignaaldocument, ik heb enorm gedubd: zal ik het nou tot me nemen of niet. Maar ik wilde de verrassing niet verpesten.
Er is één scène waarin iemand kotst op het podium. Na de voorstelling heb ik in dat prikkelsignaaldocument gekeken en het stond er inderdaad in. En toen dacht ik als ik dat van tevoren had geweten had ik de hele tijd gedacht ‘O god, straks gaat er iemand overgeven’.
Van mij hoeft het niet, maar ik ben slechts één autist. Ik spreek niet voor anderen.

In het begin was ik dus megablij met mijn label. Want ik snapte mijn onvermogen eindelijk. Ik droeg een T-shirt dat Gadsby ook droeg, met zo’n anarchistische A en dan het woord autist. Later dacht ik: zo belangrijk is het nou ook weer niet. Ik hoef niet iedereen daarmee om de oren te slaan.
Mensen proberen autisme wel heel klein te maken en zeggen dat het een modeding is of ze bagatelliseren de diagnose, terwijl ik er, onzichtbaar, heel veel last van heb. Ik las Handicap van Anaïs van Ertvelde en zij zegt (kort door de bocht): ik ben gehandicapt, wen er maar aan, en dit en dit heb ik nodig. Soms helpt het te zeggen hoezo je iets nodig hebt.
Over dat outen, ik heb nu contact met een kunstenaar en als ik haar werk zie dan lijkt het voor mij autistisch en ze bleek inderdaad kortgeleden gediagnosticeerd. Maar het is natuurlijk niet aan mij om dat stempel uit te delen. Of iemand diens neurodivergentie wil delen is toch echt aan iemand zelf.

Ik denk echt dat het een vergelijkbaar iets is. Er is natuurlijk ook sprake van een spectrum bij seksualiteit en bij autisme. Wat ook gelijk is: je ziet dingen aan de buitenkant maar het gaat uiteindelijk over de ervaring.

Ik worstel daar wel mee. Kun je van een ander die niet in jouw hoofd zit, verlangen dat die je snapt? Er zijn veel mensen met andere behoeften en die worden, buiten hun safespace soms direct veroordeeld. Durf ik daar dan te zeggen wat ik nodig heb? Heb ik last van geïnternaliseerd validisme? Ben ik bang?
Als ik zeg ik ben na een interview heel moe, dan refereer jij dat aan jouw versie van vermoeidheid en dan vind je het misschien overdreven dat ik morgen een hele dag vrij wil. Maar als ik iets nodig heb van iemand, dan moet ik dat zélf duidelijk maken. Een aanpassing kan goed zijn voor neurodivergente mensen en tegelijk voor iedereen. Zo ben ik voor gestandaardiseerde vragen bij sollicitaties. Dan weten neurodivergente mensen waar ze aan toe zijn, je kunt die vragen dan van te voren opvragen, maar het maakt zo’n procedure in het algemeen ook objectiever, inclusiever. Dat geldt net zo goed voor verlaagde stoepranden. Dat is fijn voor rolstoelgebruikers maar ook voor mij met mijn fiets.

Ik heb altijd een grote voorliefde gehad voor het werk van Hanne Darboven. Zij had een obsessieve werkwijze. Ze voelde de noodzaak een systeem te ontwikkelen, al dat categoriseren en catalogiseren gaf haar grip op de realiteit. Je kunt autisme dus heel goed in haar werk lezen of op haar werk plakken.
Bij een overzichtstentoonstelling van haar waren ook paspoppen. Dat vond ik heel grappig, omdat van neurodivergente mensen wordt gezegd dat ze een hele sterke innerlijke stem hebben. Ik zag daar dus al die systemen en dan staan er twee poppen naar te kijken, als ware het stemmen of personages binnen het systeem van het werk.
Virginia Woolf zou ook autistisch zijn geweest. Zij heeft natuurlijk de stream of conciousness beroemd gemaakt. Ook daarin gaat die sterke innerlijke stem schuil die aan neurodivergente mensen wordt toegeschreven.

De voorzieningen voor neurodivergente mensen worden van buiten opgelegd, zonder dat er echt begrepen wordt wat het inhoudt om neurodivergent te zijn. Ik wil zelf graag horen over de geleefde ervaring. Ik wil graag laten zien wat neurodivergentie is, hoe het eruit kan zien. Praat met mensen en niet over mensen.
Ik wil onderzoeken welke aspecten in de kunst kunnen helpen. Ik ben met iemand in gesprek die tekent als een vorm van zelfzorg, dat bevindt zich op het vlak van stimmen. Als je dat in goede banen weet te leiden, kan dat heel productief zijn.
Ik ga niet in acht artikelen komen met acht aanbevelingen. Ik wil ook niet dat het inspiration porn wordt. De leidende vraag is: waarom moeten we het hier over hebben? Ik denk dat die vraag niet vaak wordt gesteld, dat er veel vanuit stereotypen wordt gedacht.
Deels is de theorie van het neurodivergente: het brein is gewoon anders. Maar binnen onze maatschappij en ook binnen de kunstwereld vormt té anders zijn wel een probleem. En van wie is dat probleem eigenlijk, of zou het moeten zijn?