‘Misschien zijn deze objecten gewoon onderdeel geworden van de natuur’- met Benjamin Earl naar General Morphology of Urbanism bij The Balcony

The Balcony is in de afgelopen jaren gegroeid van presentaties in de vitrine van een vioolwinkel en de kelder van een voormalige kantoorruimte, tot een permanente atelier- en tentoonstellingslocatie aan de Nieuwe Molstraat in Den Haag. Deze tentoonstelling is het zesde en tevens laatste hoofdstuk van de serie The Promise of Ruins, waarin The Balcony materiële en immateriële overblijfselen onderzoekt.
Hoofdstuk zes richt zich op het hedendaagse stedelijke landschap en diens conceptuele geschiedenis: de natuur-cultuur dichotomie die sinds de Verlichting de dominante lens is voor het duiden van onze relatie met het milieu en de commercialisering ervan. Assistent-curator Ariane Toussaint ontvangt ons.
Ze vertelt: ‘Het DNA van The Balcony is soms heel grappig werk, en soms hardcore onderzoek, heel serieus’. De tentoonstelling brengt werk van gevestigde namen en opkomende kunstenaars samen: de Belgische representanten voor de aankomende Biënnale van Venetië, het kunstenaarsduo Denicolai & Provoost, en de recente KABK-alumnus en Brits-Zwitserse ontwerper/fotograaf Sean Charlton White. Hij timmert hard aan de weg, net won hij de publieksprijs van het Steenbergen Stipendium waardoor zijn werk ook te zien is bij het Nederlands Fotomuseum.
Het werk van Sean heeft een documentaire benadering. Hij kijkt, legt vast, selecteert, en soms grijpt in in het beeld. Onder de titel Welkom in Nederland (2023), een verwijzing naar het gelijknamige boek met ondertitel ‘Kennis van de Nederlandse Maatschappij voor het inburgeringsexamen’, portretteert hij Hollandse landschappen en situaties uit het dagelijks leven. Wat bij de opening begon als een bijna leeg bord op de rechtermuur, begint nu een verzameling zwart-witte posters te worden. De beelden zijn afkomstig uit het Nationale Archief; Sinterklaas op een olifant, een man die op straat een hap zet in een boterham, een boer aan de slag in een kas. Bovenaan de linkermuur hangen foto’s en beelden die de kunstenaar heeft gevonden, vastgelegd of gedokterd. Eén van die foto’s bekleedt de etalageruit van de kunstruimte: een herhaling van grazende pony’s, als een patroon, in een grasveld naast een kas.
‘Toen ik hier voor het eerst kwam, dacht ik dat het een kantoor of reisbureau was haha!, zegt Benjamin. ‘Het werkt.’ De ruimte leest als een collage van verschillende soorten beelden, die op de een of andere manier samenkomen.

De tentoonstelling vervolgt in de kantoorruimte, iets verstopt achter een gordijn, met het werk van Denicolai & Provoost. Ze vertonen het videowerk HELLO, ARE WE IN THE SHOW? (2020) op een groot scherm tussen werkruimtes en de keuken, gebruiksvoorwerpen, pluralia, en enkele kunstwerkjes. ‘Ik vind het leuk dat de ruimtes bij elkaar worden gebracht,’ zegt Benjamin. ‘Dat is een traditionele kunstruimte, en dan ben je hier… is dit ook een tentoonstelling? Het heeft iets huiselijks. Is het groene bord van de nooduitgang onderdeel van de tentoonstelling of niet?’
De video ontvouwt scènes van dieren in het Zoniënwoud, een grot bos grenzend aan Brussel, in een stijl tussen animatie en documentaire in. We kijken naar eekhoorntjes, een hond die speelt met een vis, ganzen die vriendelijk over straat wandelen – allemaal met het suizende geluid van de snelweg en af en toe een vliegtuig op de achtergrond. Het doet denken aan Disneyfilms. Er gaat een naïviteit uit van de geanimeerde beelden. Ik vraag Benjamin wat zijn indruk is van het landschap.
‘Op de één of andere manier brengt het me nostalgie,’ zegt hij. ‘Maar de trillerigheid van de camera gemengd met de viezigheid, niet de ongerepte natuur die je normaal ziet … en ik hou van ganzen! De zes vensters die samen het tv-scherm vormen geven me het gevoel dat ik ergens doorheen kijk, als ramen die uitkijken over het park. Ik vind het interessant hoe het beeld korreliger wordt, een beetje meer UX-design. Het maakt heel duidelijk dat het een ontworpen landschap is.’ Op een desktopcomputer zijn de credits van het werk terug te vinden, een lange lijst van namen die onderstreept dat het construeren van een ‘ongerept’ landschap veel man- en computerkracht kost.

Waar het videowerk van Denicolai & Provoost schijnbare onaangetaste natuur toont, brengt Seans werk ons explicieter terug naar de stad. Zijn foto’s heeft hij ook gebundeld in een boek. We bladeren langs maffe landschappen, een paginavullende foto van een mensenmassa met Unox mutsen die afrennen op hun Nieuwjaarsduik, weer die grazende pony’s, een man in pak die in het schuimende water op het strand staat. Sommige situaties heeft hij gevonden en vastgelegd, andere beelden zijn bewerkt in Photoshop – het onderscheid is niet altijd meteen duidelijk. ‘Er zit humor in’, zegt Benjamin. ‘Het is een verhaal dat zich ontvouwt als je de bladzijde omslaat. Het is meer dan een koffietafelboek, met dat grote formaat, misschien wel een eettafelboek, haha!’ Ik vraag Benjamin of hij aan fotografie doet, waarop hij antwoordt dat hij niet eens een camera bezit.
Het in beeld brengen van het landschap speelt op een andere manier een centrale rol in Benjamins praktijk. ‘We gebruiken gereedschappen als we beelden maken, een camera, een computer, render software, machines die beelden vinden in het archief,’ zegt hij. Benjamin onderzoekt hoe die technologieën zelf onderdeel kunnen worden van het beeld. Door middel van een simpele antenne en open source software onderschept hij signalen van weersatellieten die op 800 tot 1000 km hoogte boven hem passeren. Het resulteert in beeldtaal die iets weg heeft van de weersvoorspellingen, een bovenaanzicht van wolken, wateren, en velden, haast als bijproduct van het opgevangen signaal. Onscherpe delen en ruis in het beeld wijzen naar de beperkingen van de techniek: momenten waarop het signaal wordt belemmerd. Deze ‘errors’ onthullen zo de infrastructuur van beeldtechnieken. ‘Ik probeerde mezelf te vinden in het origineel, maar als elke pixel het equivalent van vier kilometer is, kun je niet echt iets zien.’

Tijd om aan de slag te gaan. We kiezen een kleine opgerolde poster uit de dispenser, met daarop een beeld van een man die een foto lijkt te maken van de microfoon die pal voor hem staat. Samen verplaatsen we de grote trap, dichterbij de muur. De elektriciteitskabel die de ledstrip doet branden zwengelt terwijl wij met moeite de houten constructie de juiste kant op duwen. Ik klim de steiger op, het wiebelt wat maar lijkt stevig. Benjamin doopt de kwast in de behanglijm en geeft het aan, ik klets een eerste laag tegen de muur. Ik hou de foto op de afgesproken plek, bovenop een identiek beeld dat er al hing. Omhoog, omlaag, zijwaarts? ‘Ik denk dat als je het behandelt als een dropshadow …’ Met mijn vingers in de lijm poog ik de foto nog wat recht te trekken. ‘We moeten ervoor zorgen dat het niet perfect geplaatst is. Het moet niet helemaal kloppen.’ Voilà!
Er gaat iets performatiefs uit van het gele bouwwerk en de bijbehorende actie die het vraagt van bezoekers. Wanneer ik op de trap sta, vallen mij subtiele overeenkomsten tussen de archiefbeelden en de tentoonstellingsruimte op. Een foto van een steiger voor een grote Rembrandt. Het systeemplafond op een andere foto van een kantoorruimte, die herhaald wordt in de architectuur van The Balcony. De steiger speelt met de esthetiek van wegwerkzaamheden, en ademt zo het idee van een interventie in het stedelijke landschap. De archieffoto’s worden zo terug in de stedelijke picturale omgeving geplaatst, alsof ze jaren later worden teruggegeven aan Nederland.

Reflecterend op zowel de oude als nieuwe beelden, vraag ik Benjamin naar zijn ideeën over die conceptuele tweedeling van natuur en cultuur. ‘Het is meer dan wat dan ook een manier om erover te praten’ zegt hij. ‘Het is een taal om iets te beschrijven, maar als je verder gaat dan de taal … Hier komen de beelden om de hoek kijken, zoals deze telegraafpalen met 4G-masten erop die eruitzien als bomen. Met dit soort beelden kun je voorbij de taal gaan. Want dit is natuurlijk een technisch object in de natuur. Als je kijkt naar waar dit is, zou het Nederland kunnen zijn, dat is om te beginnen misschien geen natuurlijke omgeving. Of misschien zijn deze objecten gewoon onderdeel geworden van de natuur …’

Benjamin wijst naar een lijntekening. ‘Dit beeld van een roos, of een soort bloem,’ zegt hij. ‘Het is moeilijk te zeggen, het lijkt alsof het een patent is. Het lijkt iets natuurlijks, maar is het mechanisch? Wat ik hier mooi aan vind, is dat het wijst op de absurditeit van de manieren waarop we denken over elementen van ons landschap.’ Wanneer ik later Sean vraag naar die roos, blijkt het een uitvinding te zijn voor het aanbrengen van een waslaagje op bloemen zodat deze langer mooi blijven. De geteelde roos was altijd al een product, maar in deze beeldtaal en met een gepatenteerde houdbaarheidstechniek worden de economische motieven verder benadrukt. Seans werk laat Nederland zien door zijn unieke lens en biedt zo een blik op hoe de Hollandse nuchterheid gepaard kan gaan met een alledaagse absurditeit. Hij toont een humoristische en bijna clowneske portrettering van volkscultuur, een beeldtaal waarin de sporen van het neoliberalisme luid doorklinken.

General Morphology of Urbanism is te zien bij The Balcony tot 27 januari 2024.