Toegezongen aarde – met Jasper Griepink naar Song Sing Soil in de Vleeshal

Onderweg blijken we al veel gemeen te hebben. Binnen onze kunstpraktijken hebben we allebei een voorliefde voor processen die leven en lekken en zich niet laten inkapselen. Dat heeft weleens gevolgen voor de ruimtes waarin we ons werk tentoonstellen. Jasper herinnert zich een sculptuur met een druipende vijverbodem op lange poten die waterschade veroorzaakte, en de muggenlarven die zich als onderdeel van een van hun werken ontpopten om uiteindelijk de hele kunstacademie te bevolken. In het gebouw van mijn masteropleiding hebben roestvlekken een patroon in de vloeren uitgebeten. Ik voel me daar nog weleens schuldig over. ‘Maar waarom wordt er überhaupt verwacht dat kunst in een doosje aangeleverd kan worden?’, brengt Jasper daartegen in.

In de aankondiging van Song Sing Soil lezen we alvast een fragment uit de performance die we later als onderdeel van de expositie gaan zien: ‘I’m sucking my mess, I compost my fear, I lick up my smear.’ Deze premisse prikkelt onze zinnen. Het wordt dus lekker vies, hopen we.

Voor de gelegenheid is de gotische tentoonstellingshal opgesplitst in twee aparte ruimtes. In de voorste zaal is de film Songs from the Compost: Mutating Bodies, Imploding Stars te zien, die vorig jaar getoond werd op de 59ste Biënnale van Venetië. De camera volgt een groepje jongeren dat zich langzaam verplaatst door een afwisselend landschap van bossen, zandduinen en korstmossteppen. Hun bewegingen zijn zwerm-achtig, lijken voortgedreven te worden door een collectief in plaats van een individueel bewustzijn.
Een losgezongen, geautotunede stem deelt ons geheimzinnige boodschappen mede. Het vertelt ons dat het een cyborg is, een non-binaire alien, een kind van Medusa, een portaal, en een grensgebied tussen de intelligenties van steen en dier, dat ons zal begeleiden in een proces van vertraging. Soms kunnen we niet goed horen wat de stem zegt. ‘Dat doet me denken aan hoe we de aarde maar amper verstaan, en de moeite die we moeten doen om haar te horen’, merkt Jasper op. Is het de grond die spreekt, of een ecosysteem, zijn het de tieners, de bacteriën in hun maag? Behoort deze stem aan hen toe, of volgen zij de stem slechts?

Af en toe stommelen nieuwe bezoekers de donkere zaal binnen met de felle zaklamp van hun telefoon aan. ‘Buitenaardse wezens die net geland zijn’, grapt Jasper. De stenen vloer is bekleed met zwart tapijt. ‘Ik wou dat het doorweekt was, en het hier naar schimmel rook’, moppert hen, ‘Ik mis een zintuigelijke dimensie.’ Sommige performers in de film dragen vreemde protheses; het meest opvallend is een set verlengde vingers. De jongeren dragen een allegaartje van spijkerbroeken, T-shirts en hoodies in fletse zand- en mostinten. We lezen in de tentoonstellingstekst dat de kostuums voor de opname enkele weken begraven zijn geweest. Toch voelt het geheel eerder secuur gestyled dan authentiek rafelig. Wat schoner dan we verwacht hadden.

In een van de scènes kluiten lijven aan een dode boomstronk, ware het krioelende insecten. Even later passeert de lens een lichaam dat helemaal stil ligt. Er groeien zwammen op. De beelden symboliseren voor Jasper een stelsel aan processen dat zich normaal aan ons oog onttrekt. ‘Wat wij ‘aarde’ noemen, bestaat niet als één ding: het is een assemblage van mineralen, stukjes plant, wortel, en fungi, van chemische stofjes en vocht. Aarde is een constellatie van kleinere deeltjes, een uitwisseling van energie, een levend organisme dat onze planeet bedekt als een huid. En een boom die omvalt is niet per se dood, want daarin leven weer duizenden schimmels, pissebedden en torretjes.’ De titel van het werk maakt een directe verwijzing naar compostering, een proces waarin materie rot en ontbindt om tegelijkertijd allerlei nieuws te doen ontstaan en groeien. ‘Als je de tijd zou versnellen buiten de menselijke schaal, dan is de aarde een soort transformerende blob van dingen die verschijnen en vervallen.’ Uit dood wordt continu leven geboren.

Mij bekruipt een griezelig gevoel wanneer een drietal performers achterstevoren op handen en voeten een duinheuvel afdaalt, zoals het bezeten kind in The Exorcist de trap afkomt. Ik moet bij het zien van de film ook denken aan de onlangs verschenen zombieserie The Last of Us, waarin een fungi genaamd cordyceps het menselijk handelen overneemt en een monsterlijke wildgroei onze lichamen omvormt. Cordyceps bestaat echt, maar beperkt zich in de realiteit tot het insectenrijk. In de serie ontwikkelt de soort zich tot een mensenparasiet, als gevolg van klimaatverandering. Ook in Songs from the Compost lijken de personages niet veel zeggenschap meer te hebben over hun acties.

Jasper ziet wel iets in mijn vergelijking. ‘Narratieven rondom multi-species samenlevingsvormen zijn momenteel een hype. Aan de hand daarvan wordt vaak een utopisch toekomstbeeld geschetst, maar in dit kunstwerk is de sfeer eerder post-apocalyptisch, net als in zombieseries.’ Wat als de natuur pas kan floreren wanneer ze ons overneemt of uitwist? Hen vindt het scenario dat opgevoerd wordt in The Last of Us overigens best plausibel. ‘Het is al het geval dat andere levensvormen ons lichaam medebewonen en -besturen. Zo worden verslavingen aan suiker of zout vaak door schimmels in je darmstelsel geactiveerd. Candida wakkert je aan om in de Hema die chocoladereep te kopen.’

De term ‘symbiont’ is belangrijk binnen Jaspers denken. ‘Mensen zijn symbionts: wezens die in symbiose leven met allerlei micro-organismen. En dat is niet alleen maar harmonieus. Ons digestieve systeem functioneert dankzij een onophoudelijke strijd tussen maagbacteriën. De eerste basis voor onze darmflora wordt gevormd wanneer we bij de geboorte een beetje ontlasting van onze ouder binnenkrijgen.’ Hij vertelt me over het boek Ways of Being van James Bridle, waarin onder andere de rol van infecties in menselijke co-evolutie wordt beschreven. Zo ‘keken’ menselijke zaadcellen hun karakteristieke staartzwiepje af van viruscellen, een codering die vervolgens in ons DNA geïncorporeerd werd.

‘We zijn poreuze wezens, zonder strakke begrenzing. Een ecosysteem op zich. Dat ecosysteem betreft niet alleen ‘natuur’, maar ook technologie. We denken controle te hebben over onze omgeving, maar ons gedrag is daar een afspiegeling van. We zijn op de vele schermen om ons heen gaan lijken. Vandaar dat het in de film óók over cyborgs gaat. Als mijn telefoon nog maar 2 procent batterij heeft, fiets ik meteen het bos uit en terug naar een stopcontact, zo vergroeid ben ik ermee.’

Het is tijd om ons naar de tweede zaal te begeven, waar een speciaal voor de tentoonstelling gemaakte performance wordt opgevoerd. De ruimte is gehuld in rookmachine-rook. In het midden staat een gemuteerde trampoline: een drietal zwarte elastische cirkels is in stukken gedeeld, en op het kruispunt samengevoegd. Het gevaarte is verzwaard met zandzakken. Jasper vindt het ironisch dat de enige aanwezige aarde in een plastic omhulsel zit.

Vier performers maken trage, neerwaartse bewegingen rond de trampoline. Ze springen niet op het oppervlak, maar proberen hierin naar beneden te zakken. De trillende ondergrond verbindt hun lichamen met elkaar op subtiele wijze: wanneer de een beweegt, beïnvloedt dat de ander. Ze worden één, zoals een kluwen wormen in de aarde. ‘Over honderd jaar is hier alleen een hoopje botten van over, en weet niemand meer dat dat een knappe jongen was’, fluistert Jasper me toe.

In een ritmische soundtrack horen we opnieuw een stem, die ditmaal een meer schertsende, antikapitalistische toon aanslaat. ‘How, how, how, how will we eat the rich? How will we serve them? How do you like your steak?’ Een volgende zin in de songtekst blijft ons bij: ‘Do the ideas of the deceased, leaking from their skulls, nurture or poison the soil?’ Misschien is onze opname in het grotere geheel, na alle uitstoot en extractie, wel giftig geworden. Het vormt het beginpunt van ons nagesprek in de trein terug. ‘Wanneer iemand vol haat en slechte vibes doodgaat en begraven wordt, gaat die energie dan ook de aarde in?’, vraagt Jasper zich af. Het doet hen denken aan het boek Inflamed van Rupa Marya en Raj Patel. ‘Onze landbouwgrond is geïnflammeerd: de voedingsbodem is zo verpauperd dat een heleboel mineralen die hier in voortkwamen verdwenen zijn. En wanneer de grond geïnflammeerd is, raakt het lichaam, de geest en vervolgens ook de politiek geïnflammeerd.’

Zelf schreef Jasper meerdere liedjes over aarde, en het is volgens hen geen toeval dat er wel vaker een muzikale relatie ontstaat tot land.‘ Toen ik op reis was in IJsland, begreep ik opeens waarom de muziek van de IJslandse band Sigur Rós klinkt zoals die klinkt. De melodie volgt de cadens van de uitgestrekte heuvels en bergen, zonder de interpunctie van bomen of een enkel referentiepunt van grootte en verte.’ Ik had een vergelijkbare ervaring toen ik, rondrijdend door het mistige, Ierse platteland, naar Enya luisterde. Jasper oppert: ‘Misschien is het een soort primaire, archaïsche herinnering, dat lied en landschap bij elkaar horen. Het heeft iets heel magisch om stem te geven aan de natuur via muziek, om de aarde een lofzang te brengen. In mijn nummer Dirty zing ik: ‘I will be praying to the soil god, but I won’t be praying with my hands up’, als inversie van het naar de hemel gerichte gebed. Het sacrale is overal onder onze voeten.’