Romy Zwart

Een ode aan de vulva – geen pornopoezen maar lippen zonder schaamte

Essay
16 april 2022

Lippen die te lang zijn, te dik zijn of die uitsteken. Haar dat weggehaald moet worden, bultjes en irritatie die dan ontstaan. Er heerst veel onzekerheid als het gaat over hoe de vulva eruit moet zien. De woorden die ervoor worden gebruikt zeggen het al: schaamstreek, schaamhaar, schaamlippen. Mensen schamen zich voor hun geslachtsdeel. Labiacorrecties (operaties die de binnenste lippen verkleinen) worden steeds toegankelijker en houden deze schaamte in stand.

Er heerst een vervormd beeld van hoe een vulva eruit moet zien. Dat is ook niet gek als je kijkt naar de ‘strakke pornopoezen’ die vrijwel onze enige beeldreferentie zijn naar de vulva in de media. Het geslachtsdeel lijkt voor veel mensen een mysterie vanwege het gebrek aan kennis. Er worden verkeerde benamingen gebruikt; het verschil tussen vagina en vulva is voor veel mensen onduidelijk. En velen weten onderdelen, zoals de clitoris, niet juist aan te wijzen.
Psychoanalytische theorieën leggen de schaamte rondom dit onderwerp uit door het verschil tussen het mannelijke en vrouwelijke geslachtsdeel te benadrukken. Zo stelt Freud dat de penis het uitgangspunt is. Hij benadert de vrouw als ‘de ander’, zij is als het ware een gecastreerde versie van de man. De belichaming van een gebrek. Het seksualiseren en idealiseren van de vulva is een manier om de blik af te leiden van deze tekortkoming. Door de focus te leggen op de verheerlijkte schoonheid, verliest de vrouw de macht over hoe zij wordt bekeken.

Gustave Courbet, L'Origine du Monde (1866)

De confrontatie aangaan

Een van de bekendste geschilderde vulva’s uit de westerse kunstgeschiedenis is ‘L’origine du Monde’ van Gustave Courbet (1866). Op het doek is een liggende vrouw te zien tussen de witte lakens met haar benen wijd waar de kijker als het ware tussenin wordt geplaatst. De symmetrische vulva met een getemde bos schaamhaar is volledig in beeld gebracht. Het lichaam is vanaf de bovenbenen tot aan de ontblote borst te zien. Met het kader net boven de borst afgesneden, wordt het gezicht niet getoond. Zo blijft de persoon in het schilderij voor altijd anoniem.
Voor een tijd waarin het vrouwelijke naakt vaak subtiel en elegant werd verborgen achter laurierbladeren of met de handen, was dit een choquerend beeld. Het bijna pornografische onderwerp creëert een bewustzijn bij de kijker dat hij zelf ook bekeken kan worden terwijl hij het werk aanschouwt. Er ontstaat een soort schaamte, alsof hij betrapt wordt.

Op het eerste gezicht lijkt dit een typisch beeld dat het vrouwelijke lichaam verheerlijkt. Het beeld laat een vrouw vanuit de male gaze zien door haar passief en lijdzaam weer te geven. Het lichaam voldoet volledig aan de schoonheidsidealen van die tijd met de rondingen op de juiste plekken en de bleke huid. Wachtend met haar benen wijd wordt ze onderworpen aan de blik van de kijker. Door de titel verandert de lading van dit beeld echter compleet.
‘De oorsprong van de wereld’ spreekt niet alleen het dominante mannelijke uitgangspunt tegen dat in die tijd heerste in de kunst, het durft zelfs de positie van God als schepper te bevragen. Courbet zet het vrouwelijke lichaam met dit werk niet neer als lustobject, maar als de bron waar iedereen vandaan komt.
Het beeld laat een representatie zien van een vrouwelijk lichaam, zonder het te benaderen als een gebrek, zoals de psychoanalytische theorie dat deed.

Deborah de Robertis, Miroir de l’origine, 2014. Videostill (censored) van performance in Musée d’Orsay, voor ‘L’Origine du Monde’ (Gustave Courbet, 1866)

Het werk van Courbet hangt nu in Musee d’Orsay, waar de Luxemburgse kunstenaar Deborah de Robertis in 2014 een performance ensceneerde genaamd ‘Mirror of Origin’. In de video van deze opvoering is te zien hoe Robertis op de grond, voor het beroemde werk, gaat zitten. Vervolgens opent ze haar benen, spreidt ze haar lippen en laat ze haar geopende vulva zien aan het niets vermoedende publiek in de zaal. De kunstenaar stelt zelf dat ze niet haar vagina laat zien, maar dat ze toont wat het schilderij niet weergeeft: de blinde vlek in de kunstgeschiedenis, het zwarte gat dat refereert naar oneindigheid; de oorsprong van de oorsprong.

Deborah de Robertis, Miroir de l’origine (2014)

Bewakers van het museum hadden Robertis al snel in de gaten en gingen voor haar staan om het zicht op de performance te belemmeren. De opvoering heeft in totaal zes minuten geduurd voordat de kunstenaar naar buiten werd geëscorteerd door de politie. Het museum liet weten dat ze de presentatie zag als schending van de regels en een vertoning van onzedelijk gedrag. Twee bewakers hebben een officiële klacht ingediend wegens seksueel exhibitionisme. Dit weerhield de kunstenaar er niet van om later soortgelijke performances uit te voeren in verschillende Parijse musea, waardoor er inmiddels meerdere rechtszaken tegen haar zijn aangespannen.
Opvallend in de foto van de performance is dat de vulva van Robertis is verhuld door een zwarte stip, terwijl er in essentie hetzelfde te zien is als op het schilderij boven haar, dat niet is gecensureerd. Een groot verschil tussen de twee is dat het bij de één om een schilderij gaat met een geseksualiseerd beeld van een anoniem lichaam. Bij de ander gaat het om een mens van vlees en bloed dat voor het publiek haar geslachtsdeel laat zien. Waar de kijker bij het schilderij de blik onbezonnen over het geseksualiseerde beeld kan laten glijden, ontkracht Robertis deze scopofilische ervaring door zelf de regie te nemen. Betekent dit dat wij als kijker ons pas comfortabel voelen bij het aanzicht van een vulva als die is losgezongen van een individu?

Ze toont wat het schilderij niet weergeeft: de blinde vlek in de kunstgeschiedenis, het zwarte gat dat refereert naar oneindigheid; de oorsprong van de oorsprong.

Performance SLOUCH by Hester Scheurwater, starring Noemi Calzavara at Sexyland World. Photo credits: Olga Middendorp, Barbara van Ittersum and Vincent Boschma.
Performance SLOUCH by Hester Scheurwater, starring Noemi Calzavara at Sexyland World. Photo credits: Olga Middendorp, Barbara van Ittersum and Vincent Boschma.

Vergelijkbaar met de performance van Robertis is het optreden ‘SLOUCH’ van Hester Scheurwater met danseres Noemi Calzavara in de hoofdrol. Tijdens de voorstelling die in begin 2022 plaatsvond in Sexyland World, een cultureel clubhuis in Amsterdam, lag Calzavara op een kruk met enkel een trui aan. De danseres vouwde haar benen open en toonde haar blote vulva aan het publiek. Met haar benen wijd draaide ze zichzelf rond op de kruk, zodat iedereen in de zaal haar kon bekijken. De toeschouwers konden niet ongegeneerd de voyeur uithangen, want de blik van de performer hield hun nauwlettend in de gaten. De performance was confronterend, wat bleek uit de vele mensen (opvallend genoeg voornamelijk mannen) die de blikken uit de weg gingen en de ruimte verlieten.

Scheurwater reageert met haar werk op de dubbele standaard rondom vrouwelijke seksualiteit in de media. Aan de ene kant moeten vrouwen niet te preuts zijn en aan de andere kant wordt het toe-eigenen van seksualiteit gezien als zedeloosheid. In performances als ‘SLOUCH’ eisen kunstenaars de openbare ruimte terug en de macht over hoe er naar haar lichaam en seksualiteit wordt gekeken. Dit is in reactie op de censuur op sociale media en hoe het vrouwelijk lichaam wordt ingezet voor advertenties. Het geïdealiseerde beeld dat voldoet aan de schoonheidsidealen heeft geen plek in het oeuvre van Scheurwater.

Ina van Zyl, Lioness (2009)
Ina van Zyl, Mute (2014)
Ina van Zyl, Disrobe (2010)
Ina van Zyl, Signal (2010)

De schaamte doorbreken

De onderwerpen in de schilderijen van Ina van Zyl worden geïsoleerd weergegeven waardoor er een bepaalde objectiviteit ontstaat. Van Zyl werkt met thema’s als seksualiteit, erotiek en schaamte die feilloos hand in hand gaan met de werken waarin ze intieme zones weergeeft. Het donkere kleurgebruik zorgt voor een geheimzinnige sfeer. Wanneer je dichterbij komt zie je in een reliëf aan verf de vulva’s. Van Zyl speelt in op het gevoel van ongemak dat dit beeld teweeg kan brengen in; schaamte isoleert ons maar is ook een belangrijke manier om onze grenzen af te tasten. Het viel de kunstenaar op dat deze emotie in Nederland negatiever te boek staat dan in Zuid-Afrika, waar ze vandaan komt.

De kunstenaar zoekt binnen haar werk ook haar eigen grenzen van schaamte op. Ze ziet de geslachtsdelen die ze schildert als kwetsbaar, maar ook als iets sterks omdat er leven uit voortkomt. Dit is precies wat de vulva’s op de schilderijen laten zien. Door de krappe, isolerende kadrering wordt de kijker uitgenodigd toe te treden tot de persoonlijke ruimte van de afgebeelde persoon. Vanwege het onderwerp heeft het werk een seksuele connotatie, maar dit wordt losgelaten wanneer de toeschouwer verdwaalt in de subtiele kleurschakeringen. Het is een constante wisseling tussen de verlegenheid waar de kijker in wordt gebracht en de fascinatie voor wat er nog meer te ontdekken valt.

Hannah Moghbel, Virginity is a social construct (2019)
Hannah Moghbel, Return to Eden (2009)
Hannah Moghbel, Girl with a pearle (2022)
Hannah Moghbel, Eve felt unwell (2009)

Hannah Moghbel is een kunstenaar die sinds het begin van haar carrière een fascinatie heeft voor het schilderen van fruit. Ook al fungeren vruchten vaak als een verkapt symbool voor geslachtsdelen, verbergt Moghbel in haar serie ‘Vulva Portraits’ niets. Net als van Zyl, houdt Moghbel zich bezig met het thema schaamte. De serie is begonnen met een zelfportret van haar eigen geslachtsdeel. Als kind is de kunstenaar seksueel misbruikt en ze stelt dat het schilderen van vulva’s therapeutisch werkt omdat ze zo de macht over haar eigen lichaam herovert. Volgens haar gedijt schaamte in stilte, dus is het tijd om die stilte te doorbreken. De portretten eisen ruimte op en zorgen dat het vrouwelijke geslachtsdeel een visuele plek krijgen, in plaats van dat ze alleen bestaat voor het plezier van een ander.

De vulva’s van Moghbel zijn niet gedecoreerd met felle kleuren of vermomd als bloemen. Ze zijn realistisch en allemaal anders, zoals ze in het echt ook zijn. Ieder heeft een eigen verhaal. De schilderijen van zowel van van Zyl als Moghbel zijn in de eerste instantie confronterend. Maar als je door dit eerste ongemak heen gaat, is er in de werken van beide kunstenaars een landschap te zien waarin je kan verdwalen. Waar van Zyl mysterieus is, legt Moghbel het beeld juist volledig bloot; niks blijft verborgen. Ze laten een gedurfde schoonheid zien; een zachtheid die gepaard gaat met kracht.

De portretten eisen ruimte op en zorgen dat het vrouwelijke geslachtsdeel een visuele plek krijgen, in plaats van dat ze alleen bestaan voor het plezier van een ander.

Deze kunstenaars hebben ieder een eigen benadering, maar de drijfveren voor het tonen van de vulva’s zijn vergelijkbaar. Er heerst een onderdrukking, in stand gehouden door schaamte en seksualisering, van het vrouwelijke geslachtsdeel. Deze onderdrukking is een klein deel van een groter probleem: ongelijke machtsverhoudingen tussen man en vrouw. Door enkel een geïdealiseerd en geseksualiseerd beeld te laten zien van het vrouwelijke lichaam, ontstaat er onzekerheid en schaamte wanneer een lijf daar niet aan voldoet. De kunstenaars zijn het er unaniem over eens met dat het tijd is voor verandering. Ze doorbreken de stilte, nemen de macht in eigen handen en laten een ander, realistischer beeld van de vulva zien. Hiermee eigenen ze hun seksualiteit en het beeld van hun lichaam toe. Ook laten ze zien dat erotiek niet altijd de hoofdrol hoeft te spelen in beelden van het geslachtsdeel.

Door de (nu nog) provocerende beelden van vulva’s te tonen en bespreekbaar te maken, verdwijnt het stigma rondom dit onderwerp. Het gesprek over de verschillende vormen en maten van dit geslachtsdeel wordt gestart en mensen gaan inzien dat een ‘strak pornopoesje’ niet de norm is. Het normaliseren van een beeld haalt de schaamte weg en legt de macht terug in eigen handen. Deze kunstwerken laten zien dat er een nieuw tijdperk is aangebroken, maar we hebben nog een weg te gaan. Beelden van vrouwen die neergezet worden vanuit de mannelijke blik overheersen nog steeds. De male gaze die velen hebben geïnternaliseerd draagt bij aan het in stand houden van een stigma en de schaamte. Kunst biedt de ruimte om de eerste stappen te zetten in het doorbreken van taboes, maar om dit volledig te bereiken moeten ook andere beelden in de media veranderen. Hoe mooi zou het zijn: een beeldcultuur met een diverse representatie aan vulva’s, waarin er geen ondermijning is van het vrouwelijke lichaam, geen seksualisering en waar er geen schaamte heerst.

Advertenties

Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl

#mc_embed_signup{ font:14px Riposte, sans-serif; font-weight: 200; } #mc_embed_signup h2 { font-size: 3.6rem; font-weight: 500 } #mc_embed_signup .button { border-radius: 15px; background: #000;} #mc_embed_signup /* Add your own Mailchimp form style overrides in your site stylesheet or in this style block. We recommend moving this block and the preceding CSS link to the HEAD of your HTML file. */

Schrijf je in voor de nieuwsbrief

* verplicht
Email formaat
(function($) {window.fnames = new Array(); window.ftypes = new Array();fnames[0]='EMAIL';ftypes[0]='email';fnames[1]='FNAME';ftypes[1]='text';fnames[2]='LNAME';ftypes[2]='text'; /* * Translated default messages for the $ validation plugin. * Locale: NL */ $.extend($.validator.messages, { required: "Dit is een verplicht veld.", remote: "Controleer dit veld.", email: "Vul hier een geldig e-mailadres in.", url: "Vul hier een geldige URL in.", date: "Vul hier een geldige datum in.", dateISO: "Vul hier een geldige datum in (ISO-formaat).", number: "Vul hier een geldig getal in.", digits: "Vul hier alleen getallen in.", creditcard: "Vul hier een geldig creditcardnummer in.", equalTo: "Vul hier dezelfde waarde in.", accept: "Vul hier een waarde in met een geldige extensie.", maxlength: $.validator.format("Vul hier maximaal {0} tekens in."), minlength: $.validator.format("Vul hier minimaal {0} tekens in."), rangelength: $.validator.format("Vul hier een waarde in van minimaal {0} en maximaal {1} tekens."), range: $.validator.format("Vul hier een waarde in van minimaal {0} en maximaal {1}."), max: $.validator.format("Vul hier een waarde in kleiner dan of gelijk aan {0}."), min: $.validator.format("Vul hier een waarde in groter dan of gelijk aan {0}.") });}(jQuery));var $mcj = jQuery.noConflict(true);

Meer Mister Motley?

Draag bij aan onze toekomstige verhalen en laat ons hedendaagse kunst van haar sokkel stoten

Nu niet, maar wellicht later