Het kwetsbare lichaam zonder beschermende idealisering – over RAUW in Het Rembrandthuis

Om boven bij de tentoonstellingsruimte te komen, baan ik eerst mijn weg door het welbekende huis waar Rembrandt woonde en werkte. Rembrandt volgde niet de trend in de kunsten van zijn tijd; hij verbeeldde geen naakte vrouwen die het heersende schoonheidsideaal belichaamden. De kunstenaar gaf mensen weer zoals zij echt waren: menselijk.
Geïnspireerd door het oeuvre van Rembrandt, stapte ik de hedendaagse ruimte van de tentoonstelling ‘RAUW’ in Museum Het Rembrandthuis in. Als overgang van toen naar nu vormt een tiental etsen van de oude meester de inleiding voor de diverse werken van dertien geselecteerde kunstenaars. ‘Een oude man met lange baard’ uit 1630 trok meteen mijn blik. De verrimpelde oude man zit met zijn hoofd naar beneden gekanteld treurig naar de grond te staren. Als kijker kreeg ik het vertrouwen om deze man in zijn kwetsbare staat te mogen aanschouwen, en dat zette de toon voor de rest van de tentoonstelling.

In de eerste ruimte zijn drie werken in dialoog met elkaar, waarop plassende vrouwen zijn afgebeeld. Rembrandts ets ‘Een plassende vrouw’ uit 1631 wordt gespiegeld door de hedendaagse werken van Melanie Bonajo en Marlene Dumas. Het videowerk van Bonajo laat ruim 500 foto’s zien van vrouwen die in openbare ruimtes aan het plassen zijn. De plassende personen wringen zich allemaal in ingewikkelde bochten. De één verstopt zich tussen de bosjes en de ander hangt open en bloot uit een boot. De video was eerst op Youtube te vinden, totdat het filmpje werd verwijderd. Bonajo ziet deze online-censuur als een afspiegeling van hoe vrouwen gecensureerd worden in het dagelijkse leven.

Door alle bewerkte beelden die wij dagelijks consumeren via sociale media worden wij vaker dan ooit geconfronteerd met het ideale lichaam. De laagdrempeligheid van filters en Facetune maakt dat we een versie van onszelf online kunnen zetten die niet meer gelijk is aan de offline versie, waardoor dit schoonheidsideaal steeds verder van de realiteit af komt te staan. Het werk van Bonajo laat deze esthetische normen volledig los en laat de vrouwen zien zoals ze zijn op een kwetsbaar moment. Bonajo: “Voor mij zijn de foto’s als kleine fonteinen, beelden van teruggewonnen vrijheid voor vrouwen in de stedelijke ruimte.” (1)

Wie ook mensen op een kwetsbaar moment heeft vastgelegd is Milan Gies. De fotograaf portretteerde in de serie ‘Composition’ mannen die ieder op een eigen manier niet kunnen meedraaien in onze prestatiegerichte maatschappij. Ieder lichaam is als een canvas waarop de innerlijke strijd te zien is. De personen zijn op een bepaalde manier onzichtbaar geworden in de samenleving, maar vertellen met hun lijven de verhalen waar anders niet naar wordt geluisterd.
De matte foto’s vormen samen een veilige bubbel waarin de mannen zichtbaar zijn zonder maatschappelijk vooroordeel. In hun gezichtsuitdrukkingen zie ik pijn en moedeloosheid, maar ook een bepaalde overgave en acceptatie. Bij deze beelden denk ik terug aan de oude man van Rembrandt met wie ik in het begin van de tentoonstelling kennismaakte. De mannen van Gies laten zich net als de oude man op een kwetsbare manier zien. Er zit een bepaalde waarde in jezelf klein en kwetsbaar op te durven stellen. Iets wat niet veel gebeurt in een samenleving waarin we continu bezig zijn met alleen de beste versie van onszelf te verkopen.

Waar de personen in de foto’s van Gies hun trauma’s belichamen, wast Buhlebezwe Siwani in ‘ZiseRight iBabiez’ haar trauma’s van zich af. Op het videoscherm is de kunstenaar zelf te zien in een donkere ruimte. Buigend met haar ontblote lichaam, schrobt ze zichzelf schoon met een blok groene zeep. Dit spirituele ritueel verwijst naar een herinnering uit Siwani’s kindertijd in Zuid-Afrika, wanneer zij met eenzelfde soort zeep werd gewassen door haar tante. Het wassen van haar naakte lichaam staat symbool voor het wegwassen van trauma’s van het verleden, specifiek die van haar als Zwarte vrouw.
De trauma’s zijn ontstaan uit onderwerping, fetisjering en misbruik. Door het persoonlijke ritueel op de video uit te voeren, zichtbaar voor iedereen, geeft ze zichzelf bloot. Wanneer ik naar haar naakte lichaam kijk, denk ik aan hoe datzelfde lichaam de lasten draagt van het steeds opnieuw geseksualiseerd worden. Siwani neemt met dit werk de macht weer in eigen handen, omdat zij nu zelf bepaalt hoe er naar haar lichaam wordt gekeken.

In de laatste ruimte van de tentoonstelling staan de fragiele lichaamsdelen van Jeroen Schokkin opgesteld op een podium van verhuisdozen. De levensgrote zelfportretten in ‘Klaar om te gaan’ zijn gemaakt van paraffine, ook wel bekend als kaarsvet. Het fragiele materiaal is een confrontatie met de vergankelijkheid, schoonheid en jeugdigheid van het lichaam. Schokkin heeft de beelden geproduceerd door mallen van zijn eigen lichaamsdelen te maken. Het creatieproces van de replica’s van zijn eigen lichaam, doet mij denken aan het proces van ouder worden. Omdat hij zelf niet bij zijn eigen rug kwam, heeft Schokkin’s moeder hem hierbij moeten helpen. Ik zag hierin een verwijzing naar hoe wij als baby het leven beginnen terwijl we afhankelijk zijn van de zorg van onze ouders. Om vervolgens de cirkel rond te maken door oud te worden en weer hulp nodig te hebben bij handelingen zoals jezelf wassen.