“In de huidige kunstwereld wil ik geen kunstenaar zijn” – In gesprek met Kija Benford over ouderschap in de kunst

In het derde studiejaar van de opleiding Autonome kunst (Nu Art & Research, red.) aan de Sint Joost Academie raakte ik in verwachting van mijn zoontje. Ik ben toen een tijdje gestopt met mijn studie en toen mijn zoontje 6 maanden oud was begon ik de studie weer op te pakken. Ik merkte al gauw dat binnen de academie mijn kunstpraktijk werd gezien, maar mijn moederschap niet. Toen ik me hier in ging verdiepen, kwam ik erachter hoe groot het taboe rondom ouderschap in de kunst is. Samen met een klasgenoot Jolijn Durinck heb ik toen de Vrouwenmantel Art Research Group opgericht.

Met de opkomst van het platform heb ik mijn kunstpraktijk achter mij gelaten. In de huidige kunstwereld wil ik geen kunstenaar zijn. Dan zou ik me in onmogelijke bochten moeten wringen om mijn kunstpraktijk staande te kunnen houden en dan zullen mijn kind en ik daar echt veel voor moeten inleveren. Hopelijk keert mijn kunstpraktijk in de toekomst terug wanneer platformen zoals Vrouwenmantel niet meer nodig zijn.

Toen ik mijn studie weer begon op te pakken na de geboorte van mijn zoontje, merkte ik hoe onzichtbaar het moederschap is binnen de academie. Er werd simpelweg niet over gesproken. Daarnaast ontbrak het ook aan goede voorzieningen. Zo was er wel een lactatieruimte, maar deze leek haast vergeten te worden en het bestaan van de ruimte was bij velen ook niet bekend. De ruimte was klein, het raam kon niet open, het was niet schoon omdat de schoonmakers de ruimte oversloegen, er was geen warm water of een handdoek, geen netwerkverbinding. Comfortabel kolven bleek daardoor niet mogelijk en uiteindelijk ben ik dan ook gestopt met kolven op de academie. Op een gegeven moment ben ik de situaties waar ik tegenaan liep als moeder gaan delen met mijn docenten en zij reageerden tot mijn verbazing erg positief. Door die steun begon ik me steeds zelfverzekerder te voelen en besefte ik dat mijn moederschap gezien mocht worden. Binnen het Sint Joost zijn er al een aantal stappen gezet in het zichtbaar maken van het moederschap. Zo heeft het hoofd van de academie aangegeven dat hij verbijsterd is dat de combinatie van het moederschap en een professionele carrière nog steeds wordt tegengewerkt, en dat dit helaas nog steeds een algemeen herkenbaar maatschappelijk probleem is. In samenwerking met het Sint Joost hebben we als Vrouwenmantel de lactatieruimte aangepakt en er een aangename plek voor moeders van gemaakt. Ook hebben we de online leeromgeving aangevuld met bronnen die het ouderschap zichtbaarder maken.

Alhoewel er binnen de academie stappen zijn gezet om het taboe rondom ouderschap te doorbreken, is er zeker nog een lange weg te gaan in de wereld van de kunst. Zo was ik laatst uitgenodigd voor een radioprogramma om te spreken over ouderschap. Ik wilde graag dat mijn zoontje aanwezig zou zijn bij de opnames. Ik zag zijn aanwezigheid als een mooie toevoeging aan het gesprek, maar het radioprogramma zag de aanwezigheid van een kind vooral als storend.

Een kind wordt op de werkvloer toch als iets onhandigs gezien, we leveren minder goed werk wordt er gedacht. Dit idee is zo dominant in ons denken dat we vergeten te kijken naar de positieve toevoeging die kinderen kunnen bieden. Door de aanwezigheid van kinderen op de werkvloer kunnen er andere resultaten ontstaan. De inbreng van kinderen kan daarmee juist ook iets opleveren denk ik.

Vrouwenmantel is een vrij nieuw platform waarmee we ouders een veilige en vrije ruimte bieden: je kan er in gesprek gaan met elkaar, sparren en er mogen nieuwe dingen ontstaan, zoals er momenteel gewerkt wordt aan een podcast en artikelen. De zichtbaarheid die ik op de academie heb gemist, wil ik andere ouders op deze manier wel bieden.

Zichtbaarheid is echter niet genoeg, er moet ook structureel iets veranderen. In plaats van heel erg te focussen op de artistieke waarde van een individueel werk, mogen we wat mij betreft meer gaan kijken naar hoe we elkaar behandelen in de kunstwereld, hoe we zorg kunnen dragen voor elkaar. Het gaat daarbij niet alleen over ouderschap maar ook over zorgdragende modellen in het algemeen.

Ik merk dat de aandacht hiervoor begint te groeien, maar we zijn er nog niet. Het is nog steeds hard nodig om zorg meer te gaan erkennen en waarderen. In de kunstwereld is dit sterk voelbaar, er is bijvoorbeeld geen sociaal vangnet op het financiële stuk. In de kunstwereld lijk je vooral heel veel dankbaarheid te moeten voelen voor alle dingen die op je pad komen en waarmee je je CV kan opbouwen. Financiële zekerheid ontbreekt vaak in dat verhaal. Als alleenstaande ouder wordt het dan wel erg lastig ofwel onmogelijk om je staande te houden.

In het begin ging het binnen Vrouwenmantel vooral sterk over het moederschap, maar al gauw kwam ik erachter dat ook het vaderschap een cruciaal begrip is binnen het gesprek over ouderschap. Wanneer vrouwen binnen Vrouwenmantel vertellen over hun moederschap, komt ook regelmatig het vaderschap ter sprake. De mannelijke partner neemt bijvoorbeeld een deel van de zorg voor het kind op zich of zorgt voor een goed inkomen waardoor de moeder haar kunstpraktijk kan voortzetten. Alhoewel ik merk dat mannen net zo goed onderdeel zijn van het gesprek over ouderschap, melden zich maar weinig mannen aan bij de Vrouwenmantel. Ik vraag me af hoe dat komt. Zouden ze zich niet thuis voelen op een plek waar gesproken wordt over ouderschap? Zou het iets te maken hebben met het patriarchaat, waarin de man dient te werken en de vrouw dient te zorgen? Op dit moment ben ik onderzoek aan het doen naar het vaderschap waarbij ik het gesprek met de vaders opzoek. Voor een artikel dat ik schreef sprak ik vader-kunstenaars Bas van den Hurk, Rune Peitersen en kunstenaar Daniël van der Giesen over het onderwerp. In het gesprek kwam naar voren dat er vanuit de huidige patriarchale rolverdeling nog steeds verwacht wordt dat de man de broodwinner is. Niet kunnen voldoen aan deze verwachting vanwege de zorg voor het kind kan schaamte oproepen, maar Peitersen geeft aan dat je deze schaamte moet omarmen als progressieve vader en je er niet door moet laten leiden.

Ik zie mezelf nog steeds als kunstenaar, ook al bestaat mijn werk nu voornamelijk uit de organisatorische taken die bij een kunstplatform komen kijken en schriftelijk onderzoek verrichten binnen het platform. Het moederschap heeft mij sowieso veranderd. Dat is ook een angst voor veel kunstenaars merk ik. Oh jee, wat nou als ik moeder word, verander ik dan? Veel kunstenaars voelen druk om te conformeren aan de kunstwereld en zijn bang dat ouderschap dit proces in de weg gaat staan. Zo heb ik veel vrouwen gesproken in het werkveld en dan hoor je gruwelverhalen, zoals een galerie die niet meer verder met je wil omdat je zwanger bent of je wordt geconfronteerd met negatieve vooroordelen wanneer je zwanger rondloopt op een kunstbeurs. Als je zwanger bent, zul je wel minder werk gaan maken, en wat je maakt gaat dan vast alleen maar over ouderschap, wat toch wel zonde is, denkt men. Ik merk dat in veel gevallen ouderschap in de kunst wordt gezien als een last in plaats van een verrijking. Dat vind ik wel heel kwalijk. Het moederschap heeft mij wel degelijk veranderd, maar alleen maar in positieve zin. Juist door mijn kind heb ik de kracht gevonden om op te komen voor de positie van het ouderschap in de kunsten. Ik wilde me gaan inzetten voor het grote goed, een betere wereld creëren. Ik wil mijn zoontje laten zien waar zijn moeder voor staat; dat je je niet in onmogelijke bochten hoeft te wringen om te conformeren aan hoe de dingen gaan, terwijl je ziet dat mensen oneerlijk worden behandeld.